8
5.
ENHATning DTi nima uchun mo‘ljallangan?
6.
ENHAT ning qanday funksiyalari mavjud?
7.
Lokal pog‘onada ENHAT nimalardan tashkil topgan?
8.
ENHATning ko‘p pog‘onali tuzilmasini tushuntirib bering.
9.
To‘g‘ri simli aloqali ENHAT ning qo‘llanilish sohalari to‘g‘risida so‘zlab
bering.
10. GSM modemlardagi ENHAT sxemasi qanday qurilgan?
11. Ma’lumotlarni uzatish moduli asosidagi ENHAT ning
afzalliklari nimalardan
iborat?
9
2 - AMALIY MASHG’ULOT.
O‘ZBEKISTON ENERGETIKA TIZIMIDA ENHAT NI O‘RGANISH.
O‘zbekiston energetika tizimida ENHAT ikki o‘zaro bog‘langan tarmoqlarga
ega:
Yuqori kuchlanishli magistral elektr tarmoqlarining (MET) ENHAT;
Ta’minlash-taqsimlash elektr tarmoqlarining (TTET) ENHAT.
MET ENHAT quyidagi pog‘onalarga ega:
-
yuqori pog‘ona –milliy dispetcherlik markazi, “Energiya sotish” va
“O‘zelektrtarmoq” korxonalari elektr energiyasini taqsimlash koordinatori, hisobga
olish texnik operatoridan iborat - “O‘zbekenergo” DAK pog‘onasi;
-
O‘zbekiston energetika tizimi hududiy bo‘limlari pog‘onasi -
“O‘zelektrtarmoq” UK (MET) filiallari;
-
taqsimlash subyektlari pog‘onasi - METning viloyat bo‘limlari, sotish,
ta’minot elektr tarmoqlari va elektr stansiyalari.
MET pog‘onasi METlarning ma’muriy hududida joylashgan energiya
obyektlari va iste’molchilarning balansli va idoraviy tegishliligidan qat’iy
nazar
ularning elektr energiyasi va quvvatlarini taqsimlanishi haqida axborotlarni yig‘ish
va birlamchi qayta ishlashni amalga oshiriladigan asosiy pog‘ona hisoblanadi.
TTET ENHAT quyidagi pog‘onalarga ega:
-
yuqori pog‘ona – sotish-taqsimlash elektr tarmoqlar korxonalari (ETK);
-
energiya obyektlari (elektr stansiya va nimstansiyalar);
-
tuman elektr tarmoqlari (TET);
-
elektr energiyasi iste’molchilari (ishlab chiqarish va ularga tenglashtirilgan
korxonalar, qishloq xo‘jalik, kommunal-maishiy korxonalar va boshqa
iste’molchilar).
Har bir quyi pog‘onalarda axborotlar o‘zaro belgilangan hajmlarda va
formatlarda qayta ishlanishi va yuqori pog‘onaga uzatilishi kerak.
Axborotlarni qayta ishlash va uzatish oralig‘i quyidagicha:
-
operativ – 10 sekunddan ortiq bo‘lmagan (operativ
boshqarishdagi
maqsadlar uchun);
-
tijorat – 30 minutli, talab qilinadigan vaqtda quvvatning (elektr
energiyasining) o‘rtacha qiymatlari haqida;
-
taqvim – sutkalik iste’mol ko‘rsatkichlari haqida;
-
o‘sib borish tartibi bilan yakunlanadigan (elektr energiya va quvvat haqida
haftalik va oylik axborotlar).
Barcha sanab o‘tilgan pog‘onalarda ENHATning axborotlarni yig‘ish va
qayta ishlash markazlari ETKning tuzilmaviy bo‘linmalari hisoblanadi.
Axborotlarni uzatish uchun quyidagi kommutatsiyalanadigan yoki ajratilgan
aloqa kanallari ishlatiladi:
-
kabelli va simli telefon kanallari;
-
yuqori kuchlanishli liniyalar bo‘yicha yuqori chastotali aloqa kanalari;
-
radiostansiyalar asosidagi radiokanallar, uyali yoki boshqa mobil aloqa
kanallari.
10
Elektr energiyasi va quvvati to‘g‘risidagi dastlabki axborotlar MET hududida
joylashgan ENHAT obyektlarida:
elektr stansiyalar, nimstansiyalar va blok-
stansiyalarda, ishlab chiqarish korxonalarida shakllantiriladi.
ENHAT tuzilmasi va funksiyalarining ishlatilishi uchun universal va maxsus
texnik vositalar ishlatiladi. Ularga quyidagilar kiradi:
-
elektr energiyasi sarfini hisobga olish asboblari (hisoblagichlar) va o‘lchov
o‘zgartirgichlari (datchiglar);
-
axborot-o‘lchov tizimlari (AO‘T) – hisoblagichlardan olingan axborotlarni
yig‘ish, birlamchi qayta ishlash, saqlash
va axborotlarni uzatishning
avtomatlashtirilgan vositalari;
-
axborotlarni qayta ishlash markazlariga AO‘T dan axborotlarni uzatish
vositalari bo‘lgan lokal tarmoqlar, aloqa kanallari, modemlar va boshqa qurilmalar;
-
energiya obyektlaridan keladigan axborotlarni qayta ishlash markazlari va
ENHAT iyerarxiyasi pog‘onalari orasida axborotlarni almashtirish uchun hisoblash
texnikasi vositalari;
-
ENHAT DT tizimiy, funksional va texnologik qismlardan tashkil topgan.
Tizimiy va funksional DT ENHAT iyerarxiyasi pog‘onasiga,
bajariladigan
vazifalarga va foydalaniladigan texnik vositalarga bog‘liq. Texnologik DT esa,
bevosita ENHAT tatbiq etilgan obyektning texnologik jarayoniga bog‘liq ravishda
amalga oshiriladi.
“O‘zbekenergo” DAK ENHATning imitatsion axborot-tahlil modeli
ToshDTU da “Eletktr ta’minoti” kafedrasida “O‘zbekenergo” DAK
imitatsion axborot-tahlil stendining modeli o‘rnatilgan, bu yerda butun respublika
bo‘yicha ENHAT tuzilmasi va boshqaruvi aniq ko‘rsatilgan. Stendda quyidagi
to‘rtta tuzilmalar bilan aloqaga va boshqaruvga ega bo‘lgan
bosh axborot-tahlil
markazi tasvirlangan:
Birinchi tuzilma – barcha issiqlik va gidroelektrostansiyalardan iborat.
ENHAT generatsiya, o‘z ehtiyojlari, texnologik ehtiyojlar va tuzilmaga berish
uchun CTK3 turidagi “Energiya-9” markali uch fazali ko‘p funksiyali to‘rtta
hisoblagichga ega.
Ikkinchi tuzilma – barcha 110-220-500 kV kuchlanishdagi elektr tarmoqlari
va nimstansiyalardan tashkil topgan METdan iborat. ENHAT energiyani uzatish va
qabul qilish uchun CTK3 markadagi “Energiya-9” turidagi uch fazali ko‘p
funksiyali uchta hisoblagichlarga ega. MET ga kirish
chegarasidagi birinchi
hisoblagich elektr energiyasini qabul qilish uchun, ikkinchisi - o‘z ehtiyojlari
uchun, uchinchi hisoblagich – ETK tuzilmasiga elektrenergiyasini uzatish uchun
o‘rnatilgan
