477
Samanov Abdurashid Andamovich
TDTU dotsent
QISHLOQ XO‘JALIGI SOXASIDA RAQOBATBARDOSHLIK
MUVAFFIQIYAT OMILIDIR
Mamlakatimizdagi yalpi ichki mahsulotning yuqori sur’atlar bilan o‘sishi an’anaviy xom
ashyo tarmoqlari yoki, jahon bozoridagi qulay kon’yunktura va ayrim xom ashyo turlari hamda
materiallar narxining yuqoriligi xisobidan emas, balki, birinchi navbatda, raqobatga bardoshli tayyor
mahsulotlar ishlab chiqarish hamda zamonaviy xizmat ko‘rsatish sohalarini jadal rivojlantirishni
belgilab beradigan jiddiy tarkibiy o‘zgarishlar va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish evaziga
ta’minlanmoqda.
Mahsulot raqobatbardoshliligi sanoat korxonalari ho‘jalik faoliyatining
asosiy va eng muhim
ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Raqobatbardosh mahsulot mamlakatda ishlab chiqarilgan, o‘z
sifat ko‘rsatkichlari, tannarxi jihatidan milliy va jahon bozorida shunday mahsulotlar bilan raqobat
qila oladigan mahsulotdir.
Mahsulotning raqobatbardoshliligiga quyidagi yo‘llar bilan erishish mumkin: a) yangi
mahsulotlarni iste’molchilarga arzon narxda sotish; b) mahsulot sifatini yaxshilash; v) qo‘shimcha
xizmat ko‘rsatish; g) reklama; d) xaridorlar uchun turli imtiyozlar yaratish.
O‘zbekistonda davlatning raqobatchilik muhitini shakllantirishga qaratilgan siyosatida
xususiylashtirish, davlat mulki hisobidan mulkchilikning boshqa shakllarini vujudga keltirish asosiy
o‘rin tutali. Xususiylashtirish natijasid, birinchidan, mulk o‘z egalari qo‘liga topshirilsa, ikkinchidan,
ko‘p ukladli iqtisodiyot va raqobatchilik muhitini vujudga keltiradi.
Raqobatchilik muhitini vujudga keltirishdagi vazifalar xususiylashtirilgan
korxonalarga
ma’lum davr davomida o‘zining oldingi faoliyatini saqlab qolish talabini bekor qilish hisoblanadi. Bu
chiqarilayotgan mahsulot tarkibini tubdan o‘zgartirish, talab katta bo‘lgan, ichki va tashqi bozorda
raqobatlasha oladigan mahsulot ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun yangi imkoniyatlar ochadi.
Bu tadbirlarni amalga oshirilish mamlakat iqtisodiyotini modernizatsiyalash sharoitida
korxonalar raqobatbardoshligini oshirishga imkoniyat yaratadi.
Bozor iqtisodiyoti o‘zining etuklik darajasi va rivojlanish xususiyatlaridan qat’iy nazar
raqobatning mavjud bo‘lishini taqozo qiladi. Shu bilan birga bozor iqtisodiyoti rivojlanib borishi bilan
raqobatchilik munosabatlari ham takomillashib, o‘z shaklini o‘zgartirib boradi.
Ma’lumki raqobat bo‘lmasa, bozor iqtisodiyotini barpo etib bo‘lmaydi. Raqobat-bozorning
asosiy sharti,
aytish mumkinki, bozorning asosiy qonunlaridan biridir.
Bu muxim amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan jixatlarni yoritib berish raqobat to‘g‘risidagi
fikrlarni yanada boyitadi. Raqobat iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarini o‘z manfaatlarini to‘laroq
yuzaga chiqarish, ya’ni yaxshi daromad topish, o‘z mavqeini mustaxkamlash, o‘z
qobiliyatini
namoyon etish va imijga ega bo‘lish uchun boshqalar bilan kurashishdir. Bozorda firmalar resurslarni
arzonroq olish va tovarlarni qimmatroq sotishga intiladilar va foydani qo‘proq olish uchun
kurashadilar. Raqobat bozor iqtisodiyotining eng muxim belgisi, rivojlantirish usuli xisoblanadi.
Raqobat strategiyasi raqobat kurashining uzoq davrga muljallangan bosh yuli va yo‘l-
yo‘riqlarini ifoda etadi. Strategiyaning maqsadlari tez kunda
foydani maksimallashtirish, oz foyda
bilan qanoat qilgan holda o‘z bozorini kengaytirish yoki raqibni bozordan siqib chiqarish, yangi
bozorga sekin-asta kirib borish kabi masalalarda xarakat yo‘llarini belgilashdan iborat. Strategiyaga
qarab kurash taktikasi (usullari va shakllari) tanlanadi.
Raqobat bozor iqtisodiyotini
xarakatga keltiruvchi mexanizm, uni olg‘a eltuvchi kuch
xisoblanadi.
Xullas, raqobatda unumdorlikni oshirish va sifatni yaxshilashga intilish iqtisodiy o‘sishni
ta’minlaydi. Raqobat qizg‘in joyda iqtisodiy o‘sish jadal boradi, u sustlashgan sharoitda esa iqtisodiy
turg‘unlik yuz beradi.
Yana shuni ta’kidlash lozimki milliy iqtisodiѐtning raqobatbardoshligi korxona va
tarmoqlarning muvaffaqiyatli rivojlanishi hisobiga shakllanadi. Shuningdek, ularning muvaffaqiyatli
478
harakati milliy iqtisodiѐtning tarkibiy tuzilishini takomillashtirish jaraѐnlariga ham bog‘liq bo‘ladi.
Ya’ni, korxonalarda ishlab chiqariladigan tovarlarning raqobatbardosh bo‘lishini ta’minlash orqali
korxonaning eksport salohiyati ortib borib, raqobatbardosh bo‘lishiga erishiladi.
Korxonada ham
raqobatbardoshlikni ta’minlash orqali tarmoqning raqobatbardosh bo‘lishi buning natijasida esa
mintaqa hamda mamlakatning ham raqobatbardoshligi oshib boradi. Shuni ta’kidlash joizki,
iqtisodiѐtning asosiy tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hamda klasterlarni tashkil
etish, rivojlantirish orqali milliy iqtisodiѐtning yanada raqobatbardosh bo‘lishiga erishish mumkin.
Chunki klasterlar zamonaviy innovatsiya va iqtisodiy o‘sishning sifat omili bo‘lib hisoblanadi.
Iqtisodiy mexanizmlarning samaradorligi, hududning investitsion jozibadorligi hamda
ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanganligi va tizimli faoliyatining yo‘lga qo‘yilishi
orqali mamlakat
ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlanib, milliy iqtisodiѐt raqobatbardoshligini oshirishga dasturulamal
bo‘lib xizmat qiladi.
Xulosa qilib ta’kidlash lozimki, korxonalarni qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarining yanada
takomillashtirilishi va ularning barqaror rivojlanishini ta’minlash borasidagi yangi samarali chora-
tadbirlarning ishlab chiqilishi respublikaning iqtisodiyoti raqobatbardoshligini ta’minlashga va uning
tashqi bozordagi mavqeini mustahkamlashga xizmat qiladi.
