46
kabi tez hosil bo’lib, yillar mobaynida rivojlanadi. Kuzatish va tadqiqot natijasida
nazariya shakllantiriladi va u asosiy faoliyatni ixchamlashtirishga xizmat qiladi.
Kasbga yo’naltirish nazariyasi kasb-hunarga yo’naltirish
faoliyatini samarali
tashkil etishga qaratilgan turli xil qarashlar majmuasi, g`oyalar va tasavvurlar
yig`indisi bo’lib, u ayni vaqtda ikki jarayonni bir-biriga bog`liqligi
qonuniyatlari
to’g`risida to’liq tasavvur beradigan ilmiy bilimlarni tashkil etish shakli, yoshlarni
shaxsiy
qiziqishlari, layoqat va qobiliyatlariga mos keladigan, jamiyat uchun zarur
kasblarga yo’llashdir.
Kasbga yo’naltirish nazariyasining tarkibiy qismlariga:
dalillar, qonuniyatlar
va tamoyillar kiradi.
Kasbga yo’naltirishda ilmiy metodlar asosida olingan ishonchli
dalillar juda oz
bo’lishi sababli, bu boradagi muhim vazifalar yangi dalillarni yig`ish hisobiga, bir yoki
bir necha farazlar yordamida amalga oshiriladi. Masalan, har bir hududda yoshlarni
ma`lum bir kasbni tanlashlariga ta`sir ko’rsatadigan o’ziga xos omillar mavjud.
Kasbga yo’naltirish nazariyasining ikkinchi tarkibiy qismi -
qonuniyatlardir.
Qonuniyatlarni bilish ilmiy tadqiqotning asosini tashkil etadi. Topilgan qonuniyatlar
fanning maxsus tilida kasb-hunarga yo’naltirish tushunchasini
boshqa fanlarga oid
tushunchalar bilan o’zaro aloqadorligini ma`lum aniqlikda ifodalaydi.
Har bir nazariyaning rivojlanganlik darajasi faoliyat asosidagi mavjud
tamoyillar
tarkibi va sifati bilan aniqlanadi. Kasbga yo’naltirish tamoyillarini belgilashda
quyidagilarga e`tibor qaratiladi:
- onglilik;
- muvofiqlik (shaxs qiziqishlari qonuniyatlari bilan jamiyat uchun zarur bo’lgan
kasblarga nisbatan ehtiyojning mos kelishi);
- kasb tanlash faolligi;
- rivojlantirish (ushbu tamoyil kasbning shaxs rivojlanishiga xizmat qilishi
lozimligi haqidagi g`oyani o’zida aks ettiradi).
SHuningdek, kasb-hunarga yo’naltirishda boshqa bir qator tamoyillar guruhi ham
mavjudki, ular umumpedagogik tamoyillar bilan uzviy aloqada ifodalanadi.
Bular
quyidagilardan iborat:
47
- kasb-hunarga yo’naltirishning hayot bilan, mehnat va amaliyot bilan bog`liqligi;
- kasb-hunarga yo’naltirishning yoshlar mehnat tayyorgarligi bilan bog`liqligi;
- mehnat ta`limi va tarbiyasining yaxshi yo’lga qo’yilishi; bunda o’quvchilarning
texnikaviy ijodkorligini tashkil etish, ularning ijtimoiy foydali,
unumli
mehnatidan mohirlik bilan foydalanish kerak.
