101
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
1. Integratsiyalashgan o‘sish strategiyalari - ikki yo‘l bilan amalga oshiriladigan yangi
tarkibiy qismlarni qo‘shish orqali umumta’lim maktabining o‘z faoliyati ko‘lamini kengaytirish
istagiga asoslangan strategiyalar guruhi sanaladi: xususan ular,
1) vertikal integratsiya strategiyasi har qanday ta’limni yoki ta’lim xizmati guruhini
umumta’lim maktabi va (yoki) ushbu ta’lim muassasasining o‘quvchilarini OTM gay o‘naltiruvchi
tuzilmalarning faoliyatidan qoniqmagan taqdirda amalga oshiriladi.
Natijada, masalan, uning
faoliyatini o‘z qo‘liga olish yoki boshqa yo‘l bilan yo‘naltiruvchilar ustidan nazoratni o‘rnatish
to‘g‘risida qaror qabul qilinishi mumkin, yoki mazkur tuzilmalar bilan hamkorlik qilishdan bosh
tortish va xolding tarkibida boshlang‘ich tartibda ta’lim berish yoki pirovard bilimni amalga
oshiradigan va ularni oxir oqibat OTM ga ham o‘zi yo‘naltiruvchi o‘z sho‘balarini tashkil etish
[1];
2) gorizontal integratsiya strategiyasi umumta’lim maktabining sa’y-harakatlarini
ushbu
ta’lim sohasida faoliyat yuritadigan boshqa ta’lim muassasasalari bilan birlashtirishni nazarda
tutadi. Bunday qo‘shilish butun texnologik zanjir bo‘ylab – boshlang‘ich ta’lim bosqichida, OTM
ga yo‘naltirish va pirovard natijaviylik bosqichlarida amalga oshirilishi mumkin va ixtiyoriy
(qo‘shilish) va do‘stona bo‘lmagan bo‘lishi mumkin.
2. Diversifikasiyalangan oʻsish strategiyalari - oldingi kabi, integral oʻsish strategiyalarida
boʻlgani kabi, umumta’lim maktabining saʼy-harakatlarini asosiy yoʻnalishga jamlash orqali emas,
balki yangi faoliyat turlarini oʻzlashtirish orqali umumta’lim maktabi faoliyati koʻlamini
oshiradigan strategiyalar guruhidir. lekin sa’y-harakatlarning bir
qismini faoliyatning asosiy
yo‘nalishlaridan, ta’limdan olib qo‘yish va boshqa loyihalarga yo‘naltirish natijasida hosil bo‘ladi.
Gap shundaki, diversifikatsiya strategiyasiga o‘tish to‘g‘risidagi qaror odatda majburiy bo‘lib,
umumta’lim maktabi mavqeining yomonlashuvi ta’sirida, masalan, ta’lim sohasining salbiy
tendentsiyalari tufayli qabul qilinadi. Bunday sharoitda faoliyatning boshqa turlarini o‘zlashtirish
orqali o‘zini himoya qilish istagi juda oqlanadi. Ushbu strategiyani amalga oshirishning bir nechta
variantlari mavjud:
1)
konsentrik
diversifikatsiya strategiyasi umumta’lim
maktabi o‘zlashtirilgan
texnologiyalardan foydalangan holda mavjud imkoniyatda (masalan, maktab bog‘i hosilini qayta
ishlash) qo‘shimcha faoliyat yuritish imkoniyatini izlayotganligini anglatadi [2].
Shu bilan birga, yangi yo‘nalish allaqachon umumta’lim maktabining talabgorlari bo‘lgan
va undan manfaatdor bo‘lishi mumkin bo‘lgan iste’molchilarga qaratilgan;
2) gorizontal diversifikatsiya strategiyasi umumta’lim maktabi hali ham o‘z iste’molchisiga,
ya’ni mehnat bozoriga yoki OTM ga e’tibor qaratishini nazarda tutadi, lekin unga ta’lim berish
asosiy mahsulotni faoliyat bilan bog‘liq bo‘lmagan yangi texnologiyalardan foydalanishni talab
qiladigan shunday ta’lim xizmat turini taklif qiladi. Kelajakda ushbu xizmat turi umumta’lim
maktabining mijozi bo‘lmagan boshqa iste’molchilarga, ya’ni OTM larga ham taklif qilinadi.
Ammo dastlabki bosqichda ular boshqa OTM lar guruhi bilan o‘rnatilgan aloqalarga tayanib,
o‘zlari qo‘lga kiritgan mavqedan trampling (sakrash moslamasi) sifatida foydalanadilar;
3) konglomerativ (ayrim narsalarning o‘z xususiyatlarini
saqlagan holda bir biriga
qo‘shilishi) diversifikatsiya strategiyasi umumta’lim maktabining ta’limning yangi segmentlari
uchun yangi texnologiyalardan foydalangan holda yangi xizmat turini o‘zlashtirishni boshlashini
nazarda tutadi. Ushbu strategiya yangi xizmat turini o‘zlashtirish va ushbu xizmat turi bozoriga
kirish uchun uzoq muddatli loyihani amalga oshirishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, asosiy
faoliyat sohasidagi faoliyatga bo‘lgan munosabat, ushbu bozorda o‘z faoliyatini bosqichma-
bosqich
qisqartirish istagidan tortib, o‘z pozitsiyalarini saqlab qolish va hatto
mustahkamlashgacha o‘zgarishi mumkin.
3. Konsentrlangan o‘sish strategiyalari, agar umumta’lim maktabi har qanday faoliyat turiga
kirib borgan, o‘z faoliyat segmentiga ega bo‘lgan va uni ushbu yo‘nalishda rivojlanish istiqbolli
deb hisoblagan taqdirda qo‘llaniladi. Keyin faoliyatning asosiy yo‘nalishi umumta’lim maktabi
tuzilishini tubdan o‘zgartirmasdan, asosiy yo‘nalishdagi harakatlarni jamlash bo‘ladi.
Ushbu strategiyani amalga oshirishning uchta varianti mavjud:
