156
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
INKLYUZIV TA'LIM SHAROITIDAGI UMUMTA’LIM MAKTADA LOGOPED
FAOLIYATINING XUSUSIYATLARI
Shoaxmedova Surayyo Kamilovna
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
pedagogika va universiteti
Maxsus pedagogika va inklyuziv ta’lim fakultetining «Logopediya» kafedrasi о‘qituvchisi
Raximova Iqbol Shuxrat qizi
Maxsus pedagogika va inklyuziv ta’lim fakultetining «Logopediya» yо‘nalishi talabasi
Alohida yordamga muhtoj bolalar va ularning normal rivojlanayotgan tengdoshlari uchun
inklyuziv ta'lim amaliyotini joriy etish ta'lim tizimini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlaridan
biridir. Bu sog‘lig‘i yomon, irsiy kasalliklar va boshqa sog‘lig‘i cheklangan bolalar tug‘ilishining
ko‘payishi, shuningdek, ota-onalarning ish bilan ta'minlanishi va yashash joyi yaqinida maxsus
bolalar bog‘chasining yo‘qligi bilan bog‘liq. Ko‘pincha ota-onalar o‘z farzandlarining
muammosini muhim deb bilishni va qabul qilishni, mutaxassislar bilan ishlashni xohlamaydilar.
Amaldagi qonunchilik oddiy ta’lim maskanlarida inklyuziv ta'limni tashkil etishga imkon beradi.
Inklyuziv ta’lim nafaqat rivojlanish muammolari, balki ma'lum bir ijtimoiy guruhga mansub
bo‘lgan barcha bolalarning
ehtiyojlari va qobiliyatlarini, shuningdek, jismoniy rivojlanishini
hisobga oladigan zamonaviy ta'lim tizimi. Inklyuziv ta'limning ma'nosi shundaki,
bola tizimga
emas ta'lim tizimi bolaga moslashadi. Bilim barcha bolalar tomonidan, qoida tariqasida, normal
va "maxsus" ga bo‘linmagan holda olinadi. Ushbu ta'limda ko‘pincha o‘qitishning zamonaviy
yondashuvlari qo‘llaniladi, moslashtirilgan umumiy ta'lim dasturlari, shakllari, o‘qitish va
tarbiyalash usullari, imkoniyati cheklangan bolalarning ko‘nikmalari, ehtiyojlari va qobiliyatlariga
moslashtiriladi. Alohida yordamga muxtoj bo‘lgan bolalar to‘liq kun
yoki kunning bir qismini
guruhda bo‘lishlari, axborot yordami bilan va individual dastur bo‘yicha o‘qishlari mumkin.
Shunday qilib, alohida yordamga muxtoj bolalarni tarbiyalashda maxsus shart-sharoitlarni
yaratish logopedik yordamini o‘z ichiga oladi, uning maqsadi, boshqa chora-tadbirlar qatorida,
bolalar nutqidagi nuqsonlarni aniqlash, o‘quvchining muloqotini yaxshilash va tuzatish, og‘zaki
va yozma nutqni shakllantirishdir. Inklyuziv ta'lim tizimida logoped ta'lim muassasalaridagi
inklyuziv ta'lim guruhi asosiy mutaxassislaridan biri hisoblanadi. Qo‘shimcha ta'lim xizmati
sifatida tashkl etilgan logopedik yordam zamonaviy ta'lim muassasasi faoliyatiga qo‘shilishning
o‘ziga xos namunasidir.
Inklyuziv ta'lim sharoitida logopedning faoliyati bir qator xususiyatlarga ega
Eng avvalo, korrektsion ishlarini boshlashdan oldin, logoped, oddiy o‘quvchilar misolida
bo‘lgani kabi, har tomonlama maxsus ko‘rikdan o‘tkazish orqali, maxsus usullardan foydalangan
holda bolada nutq faoliyatining buzilishi xususiyatini aniqlaydi.
Logoped diagnostikasi asosida boshqa mutaxassislar
bilan birgalikda bolaning
xususiyatlarini hisobga olgan holda individual rivojlanish rejasi shakllantiradi, ta'lim yo‘nalishi
aniqlanadi, alohida ta'limga muhtoj bolalarning ta’lim olishdagi orqada qolish sabablarini bartaraf
etish yoki oldini olish bo‘yicha strategiya va chora-tadbirlar ishlab chiqiladi.
Logopunktda logoped ishining o‘ziga xos xususiyatlari turli toifadagi alohida ta'limga
muhtoj bolalarga yordam berishni o‘z ichiga oladi va bolaning shaxsiyatini, uning salbiy va ijobiy
tomonlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi, ya'ni sog‘lom analizatorlardan kompensatsiya
jarayonida foydalaniladi.
Logopedik ishning diqqat markazi doimo nutqning eng ko‘p
jarohatlangan komponenti
bo‘lib qoladi. Masalan, alaliyada -lug‘at, eshitish nuqsonida - fonematik idrok, dizartriyada -
tovushlar talaffuzi va boshqalar.
Nutqni rivojlantirish bosqichlariga qarab, logoped o‘zining
maqsadli uslubiy usullarini
o‘zgartirishi kerak. Bunday holatda modulli rejalashtirishdan foydalanish mumkin. Masalan, III
darajali NTR 6-7 yoshli bolalar uchun korrektsion va rivojlantiruvchi ta'limni rejalashtirish uchta
moduldan iborat:
