“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
228
Dunyoning taraqqiyotini taʼminlovchi asosiy omillardan biri – taʼlim va tarbiya hisoblanadi. Shu
sababli umumtaʼlim maktablari taʼlim sifatini taʼminlashdagi muammolarni bartaraf etishda amaliy jihatdan
turli yondashuvlar, tadbirlar amalga oshirilmoqda. Umumtaʼlim maktablarida tarix fanini o‘qitish asosida
o‘quvchilarning tahliliy kompetensiyasini shakllantirishning didaktik taʼminotini mazmunan rivojlantirish,
tashkiliy - funksional modeliga asoslangan metodik modelini ishlab chiqish, tarix fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish, umumtaʼlim maktablarida tarix fanini o‘qitish asosida o‘quvchilarning
tahliliy kompetensiyasini shakllanganlik darajalarini aniqlashtirish shuningdek, baholash mezonlarini
takomillashtirishning amaliy ahamiyati tarix fanini o‘qitish asosida o‘quvchilarning tahliliy kompetensiyasini
shakllantirish zaruratini taqozo qiladi [2].
Mamlakatimizda tarix fanidan taʼlim-tarbiya jarayonlarini yangi sifat bosqichiga olib chiqish,
o‘quvchilarning tahliliy kompetensiyasini shakllantirish, tarixiy tafakkurni rivojlantirishning innovatsion
pedagogik texnologiyalarini optimallashtirish masalalariga alohida eʼtibor berilmoqda. 2022-2026 yillarda
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning yettita ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Taraqqiyot strategiyasida
“Inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo
etish” ustuvor vazifa etib belgilangan. Bu borada umumtaʼlim maktablari o‘quvchilarida tahliliy
kompetensiyani shakllantirishning pedagogik-psixologik xususiyatlarini aniqlashtirish, tarix fanidan bilim,
ko‘nikma, malaka va shaxsiy sifat hamda fazilatlarni rivojlantirish va takomillashtirish alohida ahamiyatga
ega. Shu sababli umumtaʼlim maktablarida tarix fanini o‘qitish asosida o‘quvchilarning tahliliy
kompetensiyasini shakllantirish metodikasini takomillashtirish zaruratini yuzaga chiqmoqda [3].
Bugungi kunda ta’limni kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etish, o‘qituvchi hamda
o‘quvchilarning kompetensiyalarini shakllantirish va muntazam tarzda rivojlantirib borish pedagogikaning
dolzarb masalalariga kiradi.
Kompetensiya – o‘quvchilarning ma’lum sohada samarali faoliyat ko‘rsatishlari uchun ta’lim
tayyorgarligiga oldindan qo‘yilgan ijtimoiy talab. Kompetentlilik ko‘p qirrali bo‘lib, uning bir necha
talqinlari mavjud [4].
Kompetentlilik o‘quvchi tomonidan tegishli kompetensiyalarga ega bo‘lishni anglatadi.
Kompetentlilik o‘quvchida tarkib topgan shaxsiy sifatlar va berilgan sohadagi faoliyati bo‘yicha to‘plagan
minimal darajadagi bilim, ko‘nikma, malakalari va amaliy tajribalarini o‘z ichiga oladi. Xususiy
kompetensiyalar bilan tayanch kompetensiyalar o‘zaro farqlanadi. Tayanch kompetensiyalar o‘quvchining
istiqboldagi hayotiy-ijtimoiy faoliyati modeli hisoblanadi. O‘quvchilar muayyan bilim, ko‘nikma, malaka va
tajribaga ega bo‘lgach, o‘zlari egallagan kompetensiyalarni faoliyatlari orqali tatbiq eta oladilar. Tayanch
kompetensiyalar ko‘proq o‘quvchining istiqboldagi ijtimoiy faoliyati uchun zarur hisoblanadi. Xususiy o‘quv
fani doirasida o‘zlashtiriladigan kompetensiyalar esa, asosan, o‘quv va istiqboldagi kasbiy faoliyat
samaradorligini ta’minlaydi. Kompetensiyalar har bir mamlakat xalqining turmush tarzi, madaniy, ma’naviy
hayoti, an’analaridan kelib chiqqan holda shakllantiriladi.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan kompetensiyalar kreativ, ya’ni ijodiy yaratuvchilik xarakteriga ega
bo‘lib, ularni muntazam faollikka undaydi. Bunday kompetensiyalar sirasiga kommunikativ, axborotlar bilan
ishlash, o‘zini o‘zi rivojlantirish, ijtimoiy-emotsional va fuqarolik kabilarni kiritish mumkin. O‘quvchilarda
kompetensiyalardan foydalanish tajribasini hosil qilishga alohida e’tibor qaratish lozim. Buning uchun o‘quv
dasturlari, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalarini kompetensiyaviy yondashuv asosida loyihalash, o‘qituvchilar
tomonidan tanlanadigan ikkilamchi loyihalar tarkibiga kompetensiyalarni hosil qilishga xizmat qiladigan
o‘quv materiallari, ta’limiy topshiriqlarni kiritish, raqamli didaktik vositalarni ishlab chiqishga xuddi shu
nuqtai nazardan yondashish alohida dolzarblik kasb etmoqda.
