“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
229
tomondan esa, har bir sinfda pedagogik vaziyat bilan bog‘liq holda ta’limiy talablarni aniqlashga
ko‘maklashadi, deb yozgan edi Н.С.Розов [6].
Kompetentlik tushunchasi so‘nggi yillarda asosan kasbiy ta’lim sohasidagi
tadqiqotlarda keng
qo‘llanilganligini ko‘rish mumkin. Jumladan, S.T.Turg‘unov, M.B.Ma’murov, O‘.Q.Tolipov,
Sh.Q.Mardonov, G.T.Boymurodova, G.N.Ibragimovalarning ishlarida bo‘lajak o‘qituvchilarni tayyorlash,
o‘qituvchilarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish sohasiga kompetensiyaviy yondashuvni tatbiq
etishning ayrim masalalari tadqiq etilgan.
Kompetensiyaviy yondashuv doirasida tadqiqotlarni amalga oshirish umumiy o‘rta ta’lim maktablari
davlat ta’lim standartlarini takomillashtirish bilan bog‘liq holda tadqiq etilmoqda. Bu sohada R.G.Safarova,
M.M.Vahobov, Yu.M.Asadov, M.Pardaevalarning tadqiqotlarini alohida ko‘rsatib o‘tish mumkin.
Umumiy o‘rta ta’lim jarayoniga kompetensiyaviy yondashuvni tatbiq etish haqida fikr yuritganda
И.А.Зимняя uchta sababni ko‘rsatib o‘tgan: integratsiyaning umumevropa va jahon miqyosidagi ko‘lami,
ta’lim paradigmasining o‘zgarishi, ta’lim sohasidagi yo‘riqnomalar, ko‘rsatmalar,
dasturlar va
farmoyishlar[5].
Yuqorida omillarni inobatga olib umumtaʼlim maktablarida maktab o‘quvchilarining tahliliy
kompetensiyasini tarix fanini o‘qitish asosida shakllantirish metodikasini takomillashtirish kabi
muammolarning yechimi bo‘yicha tadqiqotlar olib borish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Bunda
o‘quvchilarning tahliliy kompetensiyasini shakllantirishning didaktik ta’minoti mazmuni tizimli, shaxsiy,
tahliliy, kompetensiyaviy yondashuvlar hamda ko‘p funksional topshiriqlar tizimi hamda o‘quv elementlari
va didaktik birliklarning semantik tarkibiga ega mantiqiy tuzilmalar kabi pedagogik
shart-sharoitlarni
metodik jihatdan ta’minlash asosida rivojlantirish, umumta’lim maktablarida tarix fanini o‘qitish jarayonida
o‘quvchilarning tahliliy kompetensiyasini shakllantirish metodikasi mantiqiy va tizimli fikrlash,
ma’lumotlarni
qayta ishlash, tahlil qilish ko‘nikmalarini vitagen ta’lim integratsiyasini ta’minlashning
ustuvor yo‘nalishlari vositasida shakllantirish asosida takomillashtirish bo‘yicha izlanishlar olib borildi.
Umumtaʼlim maktablarida o‘quvchilarning tahliliy kompetensiyasini shakllantirishning ilmiy-nazariy
asoslari sifatida psixologik-pedagogik adabiyotlarda tahliliy ko‘nikma va mahoratlar
tushunchasi tahlil
qilingan, tarix fanini o‘qitishda maktab o‘quvchilarining tahliliy kompetensiyasini shakllantirishning
pedagogik shart-sharoitlari aniqlashtirilgan, bundan tashqari, tarix fanini o‘qitishda maktab o‘quvchilarining
tahliliy kompetensiyasini shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlari keltirib o‘tish mumkin.
Bugungi kunda uzluksiz taʼlim maktabgacha, umumiy o‘rta, professional ta’lim, oliy taʼlim, oliy
ta’limdan keyingi taʼlim hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish turlari
tizimi integrasiyasi alohida ahamiyat kasb etadi va shu asosda kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan
o‘qitish metodlarini ham o‘zgartirishni taqozo etadi. Shu maʼnoda, umumtaʼlim maktablarda tarix fanini
o‘qitish va o‘qitishning zamonaviy yondoshuvi ko‘plab interfaol usullari o‘quvchilarning ijodiy, mustaqil
fikrlashlarini hamda tahlil qilish ko‘nikmasini shakllantirishga hissa qo‘shadi. Bunda o‘quvchilarning
tahliliy kompetensiyasini shakllantirish modelini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Unda
o‘quvchilarning tahliliy kompetensiyasini shakllantirishning tashkiliy-funksional
modeli shaxsga
yo‘naltirilgan, modulli-kompetensiyaviy, faoliyatli va individual metodologik yondashuvlarni ta’lim
muhiti, kompetentlik sifatlari, fanlararo aloqadorlik kabi pedagogik shart-sharoitlarga pedagogik jarayon
bloki vositasida tashkiliy va metodik jihatdan integratsiyalash asosida ishlab chiqish,
mobillik, taʼlimda
muntazamlik va izchillik hamda nazariya va amaliyotning birligi kabi tamoyillar ustuvor etib belgilandi [7].
Xususan, “Jahon tarixi” fanini o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalaridan unumli foydalanish
“Pedagogik kommunikasiyada psixologik kompetentlik” nomli ikki: “Kommunikativ ko‘nikmalar va
malakalarni aniqlash hamda rivojlantirish” va “Verbal va noverbal kommunikasiya mohiyatini ochish”
bosqichlari dasturidan foydalanish ham samarali natija beradi. Shuningdek, tahliliy kompetensiyani
shakllantirish metodikasi mantiqiy va tizimli fikrlash, ma’lumotlarni qayta ishlash, tahlil qilish
ko‘nikmalarini vitagen ta’lim integratsiyasini ta’minlashning ustuvor yo‘nalishlari vositasida shakllantirish
orqali “Jahon tarixi” fanini o‘qitishda hamkorlikda o‘rganish modelidan, kichik guruhlarda ishlash, to‘rt
pog‘onali, aqliy hujum, insert texnikasi, keys stadi metodi, rolli va ishbop o‘yinlar, muammoli taʼlim, loyiha
maʼruza, yo‘naltiruvchi matn hamda tushunchalar tahlili kabi metodlardan foydalanib amalga oshirildi [8].
O‘quv mashg‘ulotlarni olib borishda “Nuqtalar” metodidan foydalanish asosida o‘qitishning metodik
taʼminotini ishlab chiqish taʼlim samaradorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi (1-rasm).
