Materiallar va usullar (Materials and methods). Ushbu maqolada biz Buxoro muhandislik-
texnologiya instituti Mexanika kafedrasida ishlab chiqilgan laboratoriya ishlarini olib borishning bir necha
uslubiy yondashuvlarini taklif qilamiz.
Laboratoriya mashg‘uloti maxsus jihozlangan o‘quv laboratoriyalarida o‘tkaziladigan, o‘rganilayotgan
nazariy asoslarni o‘zlashtirish va chuqurlashtirishga, turli vositalar (kuzatish, o‘lchash, nazorat qilish,
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
44
kompyuter texnologiyalari va boshqalar) yordamida amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishga qaratilgan o‘quv
mashg‘ulotining turidir.
Laboratoriya ishining didaktik maqsadlari - o‘rganilgan nazariy bilimlarni eksperimental tasdiqlash;
formulalarni, hisob-kitoblarni eksperimental tekshirish; eksperimentlar o‘tkazish metodikasi bilan tanishish,
tadqiqot, shuningdek, tajriba o‘tkazish texnikasini o‘zlashtirish, eksperiment o‘rnatish orqali amaliy
muammolarni hal qilish.
Ish jarayonida talabalarda kuzatish, taqqoslash, taqqoslash, tahlil qilish, xulosa va umumlashtirish,
mustaqil tadqiqot olib borish, turli o‘lchash usullaridan foydalanish, natijalarni jadval, diagramma, grafik
shaklida tartibga solish ko‘nikmalari shakllanadi. Shu bilan birga, ular tajriba o‘tkazish uchun turli xil asbob-
uskunalar, qurilmalar va boshqa texnik vositalar bilan ishlash bo‘yicha professional ko‘nikmalarni
rivojlantiradilar.
Hozirda ta’lim jarayoni samaradorligini oshirish muammosining yechimi ta’lim jarayonida yangi
o‘qitish usul va vositalarni qo‘llash bilan bog‘liq. Yangi axborot texnologiyalaridan darslarda, jumladan,
“Amaliy mexanika” fanidan ko‘rgazmali laboratoriya mashg‘ulotlarida samarali foydalanish mumkin.
Kompyuterdan samarali o‘quv quroli sifatida foydalanish pedagogik texnologiyalarning
imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi: kompyuter ensiklopediyalari, interfaol kurslar, turli dasturlar,
virtual laboratoriya ishlari talabalarning amaliy mexanikani o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi.
“Amaliy mexanika” fanini o‘qitish fanning o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, zamonaviy axborot
texnologiyalarini qo‘llash uchun qulay hisoblanadi.
Ta’lim jarayonida yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish samaradorligi ko‘p jihatdan axborot
mazmuni bilan bog‘liq uslubiy muammolarni muvaffaqiyatli hal etishga va o‘quv jarayonida
avtomatlashtirilgan ta’lim tizimlaridan foydalanish uslubiga bog‘liq.
Amaliy mexanika bo‘yicha ko‘plab zamonaviy elektron ta’lim resurslarining mazmuni animatsiyalar,
interfaol modellar, simulyatorlar, tajriba videolari, virtual laboratoriya ishlari va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Ushbu o‘quv ob’ektlari talabalarning sinfda ham, uyda ham mustaqil ishlarini tashkil etish uchun asos bo‘lib
xizmat qiladi, ular o‘rganish imkoniyatlari bilan farqlanadi.
Virtual muhitda modellar taqdim etiladi, ular yetarlicha yuqori didaktik sifatga ega. Ulardan ba’zilari
talabalarda individual eksperimental ko‘nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan, boshqalari laboratoriya
xonasida takrorlanmaydigan mexanik hodisalarni o‘rganishga yordam beradi, uchinchisi talabalar tomonidan
turli mexanik vaziyatlarni mustaqil modellashtirish uchun sharoit yaratadi.
Laboratoriya mashg‘ulotlari uchun elektron ta’lim resurslarini namunaviy ob’ektlarini diqqat bilan
tanlash kerak. Fikrimizcha, ushbu tashkiliy shaklni amaliyotda qo‘llash uchun eng samarali usuli virtual
modellardan (virtual stend, trenajorlar) foydalanish hisoblanadi. Virtual axborot muhitida bunday obektlar
hali ham yetarli emas, ular izchil ishlab chiqilishi kerak.
Amaliy mexanika laboratoriya darslarini ko‘rgazmali eksperimentsiz amalga oshirib bo‘lmaydi, lekin
sinfning moddiy bazasi har doim ham o‘rnatilgan talablarga to‘liq javob bermaydi. Shuning uchun bu yerda
kompyuter tajribasi yordamga keladi. Kompyuter nafaqat talabaga, balki o‘qituvchiga ham yordamchi
bo‘ladi. Talabaning dasturiy ta’minot bilan ishlashining afzalligi shundaki, bunday faoliyat turi tadqiqot va
ijodiy faoliyatni rag‘batlantiradi, o‘quvchilarning bilim va qiziqishlarini rivojlantiradi. Darsda namoyish
qilish uchun interfaol laboratoriyalardan foydalanish jihozlarning yetishmasligi bilan bog‘liq muammolarni
hal qilish, ish vaqtini optimal tashkil etish va talabalarning mustaqil ishlarini samarali tashkil etish imkonini
beradi.
Amaliy mexanika darslarida talabalarning amaliy ko‘nikma va malakalarini shakllantirishda
ko‘rgazmali eksperiment va frontal laboratoriya ishlari muhim o‘rin tutadi. Ko‘rgazmali eksperiment
o‘quvchilarda mexanik hodisa va jarayonlar haqidagi avval to‘plangan tasavvurlarini shakllantiradi,
dunyoqarashini to‘ldiradi va kengaytiradi. Laboratoriya ishini bajarish davomida talabalar mustaqil ravishda
mexanik hodisalarning qonuniyatlarini, ularni qo‘llash usullarini va laboratoriya jihozlari bilan ishlashni
o‘rganadilar.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, eksperiment o‘tkazishning faqat an’anaviy usulidan foydalanish
talabalarning mexanika bo‘yicha ko‘nikmalarini to‘liq rivojlantira olmaydi, chunki hamma talabalar ham
tajriba davomida olingan grafik va jadvallarni tahlil qilish, tushunish va izohlash, hodisalarning mohiyatini
va jarayonlarning qonuniyatlarini tushunish, turli manbalardan, shu jumladan elektron manbalardan mustaqil
ravishda kerakli ma’lumotlarni olish qobiliyatiga ega emaslar.
Yuqoridagi bo‘shliqlar talabalarning axborot kompetensiyasining shakllanishiga va o‘quvchilarning
“Amaliy mexanika” fanini o‘zlashtirish darajasiga ta’sir qiladi. Bu fikrlardan kelib chiqib, agar kompyuter va
virtual modellar yordamida eksperiment va frontal laboratoriya ishi o‘tkazilsa, u holda mexanika
laboratoriyasidagi jihozlarning yetishmasligini qoplash va o‘quvchilarni bilimlarni mustaqil ravishda
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
45
egallashga o‘rgatish mumkin. Shunday qilib, talabalarning zarur axborot kompetentsiyasini shakllantirish va
“Amaliy mexanika” fanini o‘rganish darajasini oshirish uchun imkoniyat mavjud.
Shuni ta’kidlash kerakki, kompyuterli laboratoriya mexanika kursining eksperimental qismini
to‘ldirishi va darslarning samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Uni qo‘llashda siz hodisadagi
asosiy narsani ajratib olishingiz, ikkilamchi omillarni kesib tashlashingiz, o‘zgaruvchan parametrlar bilan
qayta-qayta sinovdan o‘tkazishingiz, natijalarni saqlashingiz mumkin. Bundan tashqari, kompyuter
versiyasida juda ko‘p miqdordagi tajribalar o‘tkazilishi mumkin. Ushbu turdagi eksperiment muayyan
qonun, hodisa, jarayon va boshqalarning kompyuter modeli yordamida amalga oshiriladi. Bu modellar bilan
ishlash talabalar uchun ko‘plab imkoniyatlarni ochib, ularni nafaqat kuzatuvchi, balki davom etayotgan
tajribalarning faol ishtirokchisiga aylantiradi.
|
