286
Agar zangni ketkazish uchun tayyor tarkib bo‘lmasa, unj tayyor-
lash mumkin. Buning uchun shisha bankaga 40–50 g kartoshka
kraxmali va shuncha
suv solinib, massa yaxshilab aralashtiriladi.
Olingan aralashmani aralashtirib turgan holda asta-sekin 100 ml
konsentrlangan sulfat kislota quyiladi. Pasta quyulib, tiniq holat-
ga o‘tadi. Ishlov beriladigan sirtga tarkib cho‘tka bilan surtiladi va
2–3 daqiqadan so‘ng olib tashlanadi. Tozalangan metall sirt kuch-
siz ishqor bilan, masalan, ichimlik sodaning 3 foizli eritmasi bilan
neytrallanadi va quriguncha artiladi.
Zangni ketkazuvchi barcha vositalar tarkibida zaharli moddalar
bo‘ladi. Shuning uchun ulardan ehtiyotkorlik bilan,
yaxshisi, ochiq
havoda shamol esayotgan tomonda turib, rezina qo‘lqop kiyib foy-
dalanish zarur.
Sirtlarni bo‘yashga tayyorlashda bajariladigan eng so‘nggi ope-
ratsiya yog‘sizlantirishdir. Bu maqsadda uayt-spirit yoki benzin-eri-
tuvchidan foydalanish mumkin. Yuvish vositalari tarkibidagi mod-
dalar yog‘ qatlamlarini yaxshi ketkazadi. 11 suvga 1g kaustik soda
(o‘yuvchi natriy), 5–10 g kalsiylangan soda, 15–25 g trinatriyfosfat,
1 g suyuq shisha qo‘shib tayyorlangan yog‘sizlantirgichni tavsiya
etish mumkin. Sintetik yuvish vositalari MC (MC–6, MC–5)dan
foydalanish ham yaxshi natija beradi. Yaxshi yog‘sizlantiradigan
sirtda suv tomchilari to‘planmaydi, balki oqib tushib ketadi.
Oldindan tayyorlangan sirtga lok-bo‘yoq materiallari bo‘yoq
purkagich yoki cho‘tka bilan 2–3 qatlam qilib surtiladi. Agar pur-
kagichdan foydalanilsa, bo‘yoq oqimi sirtga perpendikular tarzda
yo‘nalishi kerak. Material avval vertikal polosalar tarzida, so‘ngra
gorizontal polosalar tarzda surtiladi.
Faqat shundagina bir tekis
qoplam hosil qilish mumkin. Bo‘yashni chang va suv tushmasligi
uchun xona ichida yoki bostirma tagida 10°C dan past bo‘lmagan
haroratda bajarish lozim.
Lok-bo‘yoq qoplama quriganidan so‘ng nam o‘tkazmaydigan
qattiq parda hosil qiladi. Barcha tayyorgarlik operatsiyalari baja-
rilsa, asosiy lok-bo‘yoq materiallari (shpaklovka, gruntovka, emal)
287
to‘g‘ri tanlansa va ularni surtish qoidalariga amal qilinsa, ta’mir-
langanidan keyin zavodnikidan qolishmaydigan qoplama hosil
bo‘ladi. Ammo barcha operatsiyalarga to‘la amal qilinganda ham
lok va bo‘yoqlar faqat bir necha yilgina xizmat qilishi mumkin.
Shu sababli materiallarni himoya qilish uchun hozir tarkibida kor-
roziyalanishni sekinlatkichlar (ingibitorlar) bo‘lgan zangni ketka-
zuvchi vositalar, ingibitor qo‘shilgan sovuqlayin fosfatlash erit-
malari ishlatilmoqda. Ular bo‘yashdan oldin avtomobillar, qishloq
xo‘jaligi mashinalari va turli uskunalarning
sirtlariga ishlov berish
uchun tavsiya etiladi. Bundan tashqari, sun’iy alif asosida ingibi-
torli bo‘yoqlar ishlab chiqarilgan. Bu vositalardan foydalanilsa,
zangni ketkazish va bo‘yashdan oldin sirtni yog‘sizlantirishga hojat
qolmaydi. Ingibitor qo‘shilgan 1- va 2- raqamli bo‘yoqlar, masalan,
neft mahsulotlarini saqlash hamda haydash uchun mo‘ljallangan
po‘lat quvur va rezervuarlarni korroziyalanishdan saqlaydi. Fos-
fat bo‘yoq qoplamlarning narxi odatdagisidan 2–3 barobar arzon,
ammo undan 3 barobar uzoq xizmat qiladi.
11. 8. Lok-bo‘yoq materiallarining sifatini
