K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Download 6,9 Mb. Pdf ko'rish
bet	2/156
Sana	16.11.2023
Hajmi	6,9 Mb.
	#99491

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 156

Bog'liq
K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda is

Neftning kimyoviy tarkibi

I BOB. NEFT TO‘G‘RISIDA QISQACHA
MA’LUMOT VA UNDAN OLINADIGAN
MAHSULOTLAR. AVTOMOBIL YONILG‘ILARI
1. 1. Neft haqida umumiy ma’lumotlar
Neft o‘simlik va hayvonot dunyosining organik qoldiqlari aso-
sida paydo bo‘lgan. Organik qoldiqlarning parchalanishi hamda
neftning paydo bo‘lishi yuqori harorat va bosim, radioaktiv nurla-
nish ta’sirida sodir bo‘lgan. Turli joylardagi va geologik jinslarda-
gi organik qoldiqlarning tarkibi hamda o‘zgarish sharoitlari bir xil
bo‘lmaganligidan har xil neftlar hosil bo‘lgan.
Tashqi ko‘rinishiga ko‘ra neft o‘ziga xos hidli quyuq moysimon
suyuqlik bo‘lib, turli tusdagi jigarrang ko‘rinishga ega. Kerosinni
eslatuvchi och rangli neft kam uchraydi, ba’zan deyarli qora rang-
dagi, suvda cho‘kuvchi qovushoq smolali suyuqlik ko‘rinishida
ham uchraydi. Odatda, neftning zichligi 0,75 dan 1,3 g/sm
3
gacha
(neftning zichligi uning tarkibidagi smolasimon-asfaltli birikmalar
va qattiq uglevodorodlar miqdorining ko‘payishi hisobiga ortishi
mumkin)) bo‘ladi. Neftning rangi qancha och bo‘lsa, uning zichligi
shuncha kam, oquvchanligi esa katta bo‘ladi. Neft zichligi bo‘yicha
uch turga bo‘linadi: yengil neft (0,65–0,87 g/sm
3
), o‘rtacha neft
(0,871–0,910 gsm
3
) va og‘ir neft (0,910–1,3 g/sm
3
). Yonish issiqli-
gi 43,7–46,2 MJ/kg (10400–11000 kkall/kg).
Neft uglerod va vodorod atomlarining turli nisbatlaridagi murak-
kab aralashmasidir. Uning elementar tarkibi quyidagicha bo‘ladi:
83–87 foiz uglerod; 11–14 foiz vodorod; 0,1–1,2 foiz kislorod;
0,02–1,7 foiz azot va 0,01–5,5 foiz oltingugurt.
Tarkibiy qismlarining (uglerod, vodorod, kislorod, azot, oltin-
gugurt) o‘xshashligiga qaramay, turli joydan olingan neftlarning
fizikaviy va kimyoviy xossalari har xil bo‘ladi.

10
1. 2. Neftning kimyoviy tarkibi
Yer qa’rining turli chuqurliklaridan olinadigan neft uning
tarkibidagi suv, tuzlar, gazlar va tog‘ jinslaridan tozalanganidan
so‘ng ham ichki yonuv dvigatellarida yonilg‘i sifatida foydala-
nishga yaroqli bo‘lmaydi, ammo uning tarkibida dvigatellarda ish-
latiladigan yonilg‘ilarga qo‘yiladigan talablarga javob beradigan
tarkibiy qismlar mavjud.
Neft tarkibidagi uglevodorodlardagi uglerod atomlari soni 1 dan
50 gacha bo‘lishi mumkin. Jumladan, metandan (CH
4
) butangacha
(C
4
H
10
) bo‘lgan oddiy uglevodorodlar normal sharoitlarda gaz ho-
latida bo‘ladi, uglerod atomi 15 dan yuqori bo‘lgan uglevodorodlar
esa qattiq holatda bo‘ladi. Binobarin, neft suyuq holatda ham, qat-
tiq holatda ham bo‘lishi mumkinligi ko‘rinadi, shuningdek, tarkibi-
da kislorod, oltingugurt va azot bo‘lgan bir qator birikmalarning
murakkab aralashmalari suyuq holatda bo‘ladi.
Neft massasining asosiy qismini uch guruhdagi: parafinli (al-
kanlor), naftenli (siklanlar) va aromatik (arenlar) uglevodorodlar
tashkil etadi. Bu guruhlarning tarkibi va xususiyatlari neftning ho-
sil bo‘lishi va qazib olingan joyiga bog‘liq bo‘ladi.

Download 6,9 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 156

Download 6,9 Mb.

Pdf ko'rish