K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Download 6,9 Mb. Pdf ko'rish
bet	8/156
Sana	16.11.2023
Hajmi	6,9 Mb.
	#99491

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 156

Bog'liq
K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda is

Kreking jarayon. Bu jarayon yuqori molekular fraksiyalarning
mayda molekular massali fraksiyalarga parchalanishiga asoslan-
gan. Kreking usulida neftdan benzin fraksiyalarining ajratib oli-
nishi 50–60 foizgacha yetadi.
17
Kreking jarayon issiqlik ta’sirida o‘tkazilsa, termik kreking (bu
usul asosida A-66 benzin olingan) deb ataladi. Kreking jarayon is-
siqlik ta’sirida va katalizatorlar ishtirokida o‘tkazilsa, parchalanish
katalitik kreking (bu usul asosida A–72 va A–76 benzinlari olina-
di) deyiladi.
Termik kreking jarayoni quyidagi omillarga bog‘liq: harorat, bo-
sim, jarayonning davomiyligi va xomashyo tarkibi. Masalan, 400°C
haroratda mazutdan 30 foiz benzin ajratib olish uchun 12 soat talab
etilsa, harorat 500°C gacha yetkazilganida esa atigi 30 soniya vaqt
talab etiladi.
Kreking jarayonda olingan benzinlar tarkibida ko‘p miqdorda
to‘yinmagan uglevodorodlar mavjud bo‘lib, ular neft to‘g‘ridan
to‘g‘ri haydab olingan benzinlarda bo‘lmaydi. Shuning uchun ham
kreking benzinlar saqlashda unchalik turg‘unlik xususiyatiga ega
emas va detonatsiyaga chidamliligi past. Ularning turg‘unligi-
ni oshirish maqsadida ularga oz miqdorda (foizning yuzdan yoki
mingdan bir ulushi miqdorida) maxsus antioksidlovchi suyuqliklar,
ya’ni stabilizatorlar aralashtiriladi. Antioksidlovchi sifatida naftol,
smolalarning fenolli fraksiyalari (240–310°C) va paraoksidifeni-
laminlar ishlatiladi.
Agar kreking jarayon 2–5 MPa bosim ostida va 480–500°C
haroratda amalga oshirilsa, bu jarayon suyuq fazali kreking deyi-
ladi, bosim 0,2–0,6 MPa hamda harorat 520–550°C va undan ortiq
bo‘lganida esa bug‘ fazali kreking deyiladi. Bug‘ fazali jarayon-
da olingan benzin tarkibida to‘yinmagan uglevodorodlar nisbatan
ko‘p bo‘ladi, shuning uchun suyuq yonilg‘i (suyuq fazali jarayonga
nisbatan) kam olinadi.
Katalitik kreking texnologiyasi termik krekinga nisbatan takomil-
lashgan bo‘lib, bunda hosil bo‘lgan to‘yinmagan uglevodorodlar-
ning bir qismi to‘yingan ko‘rinishga o‘tadi. Buning natijasida kata-
litik kreking natijasida olingan benzinning sifati yuqori bo‘ladi.
Katalitik kreking 450–590°C haroratda va 0,1–0,2 MPa bosim-
da katalizatorlar (alumaslikatlar va boshqa moddalar) ishtirokida
o‘tkaziladi. Bunda xomashyoni kreking qurilmasidan bir marta

18
o‘tkazishda 40–50 foiz benzin, 30–40 foiz dizel va 10–15 foiz qaz
fraksiyalari olinadi.
Neft mahsulotlarining sifatini yaxshilash maqsadida ularning
tarkibidagi uglevodorodlarning molekular massasini pasaytirsh
kreking jarayoni reforming (bu usul asosida АИ–93 benzini olina-
di) deb ataladi. Bu jarayon 460–520 °C harorat va 0,98–1,47 MPa
bosimda bajariladi, bunda 70–95 foiz benzin ajralib chiqadi. Yuqori
sifatli yonilg‘ilarni olish uchun yana bir qancha ikkilamchi jara-
yonlar o‘tkazilishi zarur. Buning natijasida uglevodorodlarning tu-
zilishi biroz o‘zgaradi. Proliz (aromatlash), gidroforminq, alkillash,
izomenzatsiyalash va boshqalar ikkilamchi jarayonlar jumlasiga ki-
radi.

Download 6,9 Mb.

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 156

Download 6,9 Mb.

Pdf ko'rish