«Kafansiz ko'milganlar» 171
1
-W.4.
jamiyatda boladigan o'zgarishlar haqida bahs qilar-
dilar. Stalin oldi.
Goyo kattakon muz tog'i asta-asta ummon qa'riga
choldb ketgandek, bir necha kunlar davomida odamlar
orasida bir sarosima, oychanlik hukm surdi. Cho'ka-
yotgan muz tog'i goh cholcib, goh qalqib ko'tarilgan-
dek, mahbuslarning oychanligi, pichir-pichirlari ham
ko'p o'tmasdan bo'ron oldidan chang, to'zon kotarib
kelgan shamol birdan bo'ronga aylangandek, odamlar-
ning dilidagi gaplar hayqiriqqa aylanaboshladi.
Stalin olimidan keyin, yodimda yo'q - qancha vaqt
o'tdi, men turgan Narilsk yarim orolidagi qattiq re-
jimli barcha siyosiy lagerlarda bir kunda, bir soat-
da isyon ko'tarildi. Faqat Stalin hammaning qoli-ga
kishan bo'lib, ovozlarini bo'g'ib yotgandek, Sulaymon
o'lib, devlar qutulgandek, mahbuslar ish tashlashdi.
O'z talablarini lagerlar boshqarmasi boshliqlari ol-
diga moddama-modda yozma (manifest) tariqasida
kotarib chiqdilar. Unda:
1. Ish soatlari qisqartirilsin.
2. Bir yilda bir marta xat yozish bekor qilinsin!
3. Oilasi, yaqinlari bilan ko'rishishni istaganlarga
ruxsat etilsin.
4. Vafot qilgan mahbuslarni bekafan, faqat qo'lla-
riga taxta boylab it qatori ko'milmasin.
5. Nohaq qamalganlarning ishlari qayta ko'rilib,
ozod qilinsin.
6. Mehnatlariga non va chekishga yetarli haq
to'lansin.
7. Lager xodimlari tomonidan mahbuslarning in-
son huquqlarini istagancha poymol qilishlari bas qi-
linsin. Inson deb qaralsin... - shunga o'xshash bir
necha moddadan iborat qat'iy talablar qoyilgan edi.
Bulardan tashqari mahbuslarning talablarini ay-
tish uchun Moskvadan davlat rahbarlari, Malenkov-
ning, ayrimlar Voroshilovning kelishini, aksincha,
172 Shukrullo
^gm*
unga qadar lagerni o'z qo'llarida tutib, ishga chiq-
masliklarini bildirdilar. O'sha isyon kunlari lagerda-
gi isyonchilar lager qamoqxonasidagi mahbuslarni
chiqardilar. Isyon rahbarlari oshxonadan tortib la-
gerning ichidagi shifoxonalargacha o'z nazoratlariga
bo'ysundirdilar. Lager rahbarlari, nazoratchilar lager
darbozasiga yaqinlasholmas, isyonchilar bilan kar-
naylar orqali gaplashishga majbur bo'lardilar. Lager
ichkarisida fojialar boshlandi. O'zi mahbuslikda ye-
tib, mahbuslar haqida lager rahbariga malumotlar
berib turgan stukachlar (gap tashuvchilar) jazolandi-
lar: lager hovlisiga osib qo'yildi.
Tikonli sim devorlarning to'rt tomondagi minora-
larda avtomat tutgan soqchilar lager atrofini tanklar
bilan o'rab olinganini, isyon ko'targanlar o'z talabla-
ridan qaytmasalar o'qqa tutajaklarini e'lon qilib tur-
salar ham, haqsizlik jonlaridan toldirgan mahbuslar
yo o'lim, yo adolat degandek qat'iy turib oldilar. Yalpi
ochlik e'lon qilajaklarini bildirdilar.
Lekin ular rasmiy ochlik e'lon qilmasliklaridanoq
lagerning ichida ochlik bo'la boshladi. Lagerning
ichidagi nowoyxona yopildi. Chunki tashqaridan ke-
ladigan un to'xtatildi. Faqat un emas, lager ichidagi
issiq ovqat uchun kerakli don-dunlar ham bori ta-
mom bo'la boshladi. Oz-moz bor ovqatlarga ham is-
yonchilar bilan lagerdagi zo'ravonlar ega chiqib oldi-
lar. Lagerdagi ko'pchilik shularga qaram bo'lib, bir
burda non topilsa yeb, bo'lmasa och o'tira berdilar.
Isyonchilar o'z oldilariga, o'n yillab lagerlarda ya-
shab, oxiri xor-zor bo'lib o'lgandan, hamon olish
bo'ladigan bolsa, yo ozodlikda yo ochlikdan bo'lsa
ham kurashib olgan yaxshi, degan niyatni qat'iy qilib
qo*ygan edilar. Bir necha kunga cho'zilgan isyon bekor
ketmadi. Rostmi-yolg'onmi, o'zlarini markazdan kel-
gan vakillar deb tanitgan bir necha kishilar mahbus-
lar bilan uchrashdilar. Yaqin orada ko'pchilik talablari
|
