Kafansiz ko'milganlar: avtobiografik roman / Shukrullo




Download 1,31 Mb.
Pdf ko'rish
bet63/75
Sana21.12.2023
Hajmi1,31 Mb.
#126047
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   75
Bog'liq
SHUKRULLJ Kafansiz ko'milganlar.2020

Shukrullo 
Ikki ko'zdan boshqa hamma yoq o'ralgan bolib, 
ochiq qolgan yeringni bir damda sovuq urib ketar-
di. Dahshatli bo'ron esa ko'z ochirmasdi. Sovuqdan 
yoshlangan ko'zlarda kipriklar yong'oqning yarim 
pallasidek muzlab qolardi. Bir qadam oldinni ko'rish 
ham og'ir edi. Shunday vaqtlarda yanglishib, saf-
dan bir oz tashqariga chiqdingmi, hayoting tamom, 
qochgan hisoblanib ogohlantirmasdan otib tashlay-
di. O'lib ketish hech gap emas. Sen uchun hech kim 
javob bermaydi. Meni mana shu bevaqt o'lim xavfi 
tashvishga solardi. Umr bersa 25 yilda ham qamoq-
dan qutulasan, bunday tasodiflardan olib ketishni 
har daqiqa kutish mumkin edi. 
Juda quwatim ketib qolgandi. Kuchim boricha, 
qorbo'ron va sovuq bilan olishib, safdagilarga yetib 
yurishga harakat qilardim. Bir kuni sovuqdan ikki 
ko'zim yumulib, muzlab qoldi. Muzni olsam, kiprikla-
rim uzilib chiqadi. Noilojlikdan yonimdagi sherigimga 
«meni ushlab bor», dedim. Bizning o'zaro gaplashga-
nimizga ko'zi tushgan kolonna boshlig'i nimadandir 
shubhalanib, tikonli sim darvoza oldiga yaqinlashga-
nimizda bizni to'xtatib: «Hammang o'tir, tursang oti-
lasan», deb yubordi. Nachora, hamma o'tirdi. Kimlar-
ning oyoqlari, ba'zilarning yuzlarini sovuq oldi. Men 
esa ustaxonaga eson-omon, o'lmay tirik kelganimga 
shukr qilardim. Chunki, qamoq muddati tugab, endi 
ozodlikka chiqish paytida bekordan-bekor qancha 
mahbuslarning o'lib ketganiga guvoh bolganman. 
Ular kimlar edi? Bular 10 - 15 yil lagerning og'ir 
mehnatini qilib holdan toyib yiqilgan armiyaning kek-
sa generallari. Bular butun Krasnoyarsk olkasidagi 
shaharlar, katta-katta qurilishning butun loyihalari-
ni tayyorlab beruvchi yigirma besh yilga hukm qilinib 
lagerning bo'tqasini yeb yashovchi mashhur me'mor-
lar, injener sho'rliklar edi. Norilsk posyolkasi deb 
ataluvchi shaharni poydevoridan tortib to tornigacba 


«Kafansiz ko'milganlar» 161 
1
-W.4. 
yopib, bitirib beradiganlar ham, eng xarob, xo'rlik va 
azoblarda yashaydiganlar ham shular edi. Bular ta-
biatan mehnat azobini birov zo'rlamasa ham o'zlari-
ga o'zlari sotib oladigan odamlar. Bular chala-chulpa 
qo'l uchida xo'jako'rsinga ish qilishga o'rganmagan 
vijdonli odamlar. Xom xatala ishga ko'ngillari to'l-
may, bo'lgancha bo'lar, menga nima deyish xayollari-
ga kelmaydigan, hatto ish vaqtida mahbus ekanlikla-
rini ham esdan chiqarib, o'zaro janjallashishga ham 
boradigan fidoyi kishilar edi. Chunki ular halollikka 
o'rgangan odamlar. Shunday odamlarni qo'shni la-
gerdagi ishlasa ishlab, ishlamasa bir-birining narsa-
sini o'g'irlab, qimor o^nab yashaydigan muttaham-
lar xalq dushmanlari, fashistlar, deb devor orqasidan 
haqorat qilib, o'zlarini esa bizlar o'g'ri bo'lsak ham 
xalqning do'stimiz deyishardi. 
Bu o'g'ri muttahamlarning haqoratlari yetmagan-
dek siyosiy mahbuslar qurgan shaharlarni radio, mar-
kaziy gazetalarda sharmandalarcha komsomollar otr-
yadi, deb atashar, komsomollar o'zlariga topshirilgan 
obyektlarni muddatidan ilgari sharaf bilan topshirdi 
deb hamma yoqqa jar ham solishardi. Bundan boxa-
bar odamlar bunga ishonsalar ham, ammo bu ishlar-
ni kim qilganini o'z ko'zlari bilan ko'rib guvohi bolgan 
shu yerlik aholi, komsomollarning o'zlari gazeta, radio-
dagi bu axborotlarni o'qib nima deb o'ylardi? Garchi 
mahbuslarning xizmatlari aytishga munosib ko'rilmay, 
sir tutilsa, komsomollar qilmagan ishni ular qildi, deb 
yolg'on ishlatishning nima zarurati bor edi! Bu yosh-
larni yolg'onga o'rgatib, rostgo'y odamlarni g'azablan-
tirmaydimi? Ana shu fidoyilar esa bu yolg'onlarga ta-
biiy bir hoi deb qaraganlaridanmi, yoki bunday yolg'on 
axborotlarga o'rganib qolganlaridanmi, tabiatan pishiq 
ish qilish qonlariga singib ketganidanmi, g'azablanish 
o'rniga hatto ish vaqtida bir-birlari bilan bunday qilma, 
bunday qil, deb yoqa bo'g'ishgudek bolardilar. Chunki 


162 
Shukrullo 
dushman sanalgan bu odamlar aslida halol, vijdonli, 
e'tiqodi butun odamlar edilar. 
Qor bo'ronlarida yurolmay, beixtiyor safdan chet-
ga chiqib, konvoylar otib tashlagan odamlar ham 
shunday halol, vijdonli odamlardan edilar. 
Men Perituladan qamalganiga qancha bo'lgani, 
shunday mehnatkash halol odam bo'la turib shikoyat 
yozganmi, yozmaganini so'raganimda, u zaharxanda 
bilan: 
- Kimga? Nima deb yozaman? Meni nohaq qama-
dilaring debmi? Nohaq qamaganlarini o'zlari bilish-
maydimi? Yoki mo'vlovga arz qilsammi, a? (Stalin-
ni lagerdagilar nomini aytmay, mo'ylov laqabi bilan 
atardik) - dedi-da, nima uchundir qah-qah urib kula 
boshladi. - Mana, mo'ylovga arz yozganlarning bitta-
si shumi? - deb yonidagi baland bo^li moldaviyalik 
Mishani ko'rsatdi. 
Men bu haqda oglz ochganimga ming afsus qildim. 
Mishaning unutilgan dardlarini yangiladim. Es-
kirgan yarasini tirnadim. Faqat unga emas, o'zimga 
ham ortiqcha dilsiyohlik orttirdim. 
- Bizlarga arz-dod qilish, hukm xato deb shikoyat 
yozish mumkin emas. Bizlar umrbod qamoqqa mah-
kum odamlarmiz, shuni bilasanmi? Bizlarni hukumat 
dushman deb qamagandan keyin dushmanning ga-
piga, ming haq bo'lsang ham, ming dod desang ham, 
ishonadimi? Ishonmaydi! Ishonmaydi... - Bu gaplarni 
u shunday g'azab bilan aytdiki, nazarimda bu gapni 
qo'zg'aganim uchun qo'lidagi miska bilan meni urgu-
dek edi. Chunki, Mishkaning qamalgandan keyingi 
hayotidagi baxtsizliklariga Moskvaga, yuqori tashki-
lotlarga yozgan shikoyati sabab bolgan ekan. 
«Bizga shikoyat yozish mumkin emas», deganining 
sababi odatda 8 - 10 yil muddatga qamalganlarning 
deyarli hammasi haqmi, nohaqmi, norozilik bildirib 
shikoyat yozishmas ekan, chunki yozganing bilan 


«Kafansiz ko'milganlar» 163 
1
-W.4. 
hech mahal biror ijobiy natija chiqmagan. Hatto shi-
koyat yozish ular uchun xavfli sanalarkan. Negaki, 
yozgan shikoyating rahbarlarning nafsoniyatiga te-
gib, senga nisbatan yana ham nafratini qo'zg'atar-
kan. Sening shikoyatingni ular dushmanlarning 
sovet qonuniga bolgan ishonchsizligining yana bir 
belgisi, deb qabul qilib qamoq muddatini kamaytirish 
o'rniga ustiga-ustak qo'shib qoyarkan. Mana shun-
day insofsizlik Mishaning boshidan ham kechibdi. 
Misha lagerda 6 yil otirgandan keyin, o'zining ha-
lolligi, mehnatkashligi, awalo begunohligiga ishonib, 
qolgan 4 yilini olib tashlashni so'rab, davlat ham insof-
ga kelib qolgandir degan niyatda SSSR bosh prokuro-
riga shikoyat yozibdi. Shikoyatni olgach, qaytadan ter-
gov boshlab, shikoyat yozadigan hali senmi deb, yo'q 
gunohlarini zo'rlab botyniga ilib, lagerda o'tkazgan olti 
yilini ham bekor qilib, yozgan shikoyatiga qaytadan 
o'n yil qamoqqa hukm qilindi deb javob berishibdi. 
Mana senga arz qilishning oqibati. Mana adolat! 
Katta umid bilan, bir marhamat kutib arz yozgan 
Misha bu javobni olgandan keyin, dunyoda haqiqat 
borligidan umid uzib bundan buyoq diydor ko'rishish 
yo'q deb, o'sha kundan boshlab oilasi bilan aloqasini 
butunlay uzgan ekan. Qanday dahshat! Axir, bu o'zi-
ni o'zi tirik ko'mish-ku! 
Mening yuzimga tepgan cheksiz qayg'u va umid-
sizlikni sezgan Peritula: 
- Sen Mishaning gapidan cho'chima, sening mud-
dating 25 yil ekan, arz-dod yozasanmi, shikoyat qila-
sanmi, insof berib kamaytirsa kamaytiradi-yu ustiga 
qo'shib qoymaydi, nimani qo'shadi. Yozsang, hech 
narsa yo'qotmaysan, - deb taskin berib, lagerda ya-
salgan qo'lbola kostryulkadagi ovqatning qolganini 
miskaga solib icha boshladi. 
Bu gaplarni eshitib men o'zimcha, o'n yil hukm qi-
linganlar qayta diydor ko'rishishdan umid uzib, o'z-


164 
Shukrullo 
larini o'ldiga chiqarsalar, 25 yilga hukm qilingan men 
xotinim, bola-chaqalarim bilan qayta ko'rishishdan 
qandoq umid qilay? 
Mening dunyoyim bu - to'rt tomoni tikonli sim bi-
lan o'ralgan devor, uvada kiyim, yemishim arpa-yu 
so'k. Xayolimda birdan bir narsa xotin, bolalarim, 
erkinlik. Ammo ozodlikda yeb-ichib, toy-u tomos-
halarda bezanib yurganlarning oy-xayollari-chi!.. 
Xonanda-yu sozandalarning dilni qitiqlovchi kuylari 
yangraganda nozu-ne'matlarga to'la dasturxon atro-
fida o'tirib, raqslarga tort-tort bo'lib, qiyqiriq avjga 
chiqqanda, nahot bizlarni birov esga olsa! 
Noumid shayton! Peritula aytgandek, karnaychi-
dan puv, shikoyat yozsam, nima yo'qotaman? Bordi-yu 
shikoyatimga gunohi yo'q, ozod qilinsin yoki qamoq 
muddati qisqartirilsin degan javob kelib qolsa-ya! Axir, 
hayotda ne-ne mo'jizalar roy bermaydi!!! Shikoyat yo-
zishdan o'zga nima chora! 25 yil qayoqda-yu, 10 yil qa-
yoqda! Oh banda, nimalarga ko'nikmaydi! 
Noumid - shayton. 

Download 1,31 Mb.
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   75




Download 1,31 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Kafansiz ko'milganlar: avtobiografik roman / Shukrullo

Download 1,31 Mb.
Pdf ko'rish