34
Rentgen mikroskopiyasi
Rentgen mikroskopiyasi - rentgen
nurlari yordamida kristall
moddalar (yarimo’tkazgichlar, metall, qotishma, mineral va b.)ning
mikroskopik tuzilishini o’rganish usullari. Rentgen mikroskopiyasida
maxsus asboblar - rentgen mikroskoplari ishlatiladi. Ularning ajrata olish
chegarasi yorug’lik mikroskoplarinikiga nisbatan 2 - 3
tartibga yuqori,
chunki rentgen nurlarining to’lqin uzunligi yorugikning to’lqin
uzunligiga nisbatan 2 - 3 tartibga qisqa.
Rentgen nurlarini fokuslash va og’dirish uchun linza va
prizmalarni ishlatib bo’lmaydi. Rentgen mikroskopiyasi rentgen
nurlarini fokuslash uchun ularning egilgan ko’zgu
tekisligidan yoki
kristallografik tekislikdan to’la qytish hodisasiga asoslangan.
Qaytargichli rentgen mikroskopi mikrofokusli rentgen nurlanishi
manbai, yuziga oltin pardasi qoplangan shisha (kvars)li, egilgan
qaytargich – ko’zgu va tasvir detektori (fotoplyonka,
elektron-optik
o’zgartirgich) dan iborat. Uning yordamida hosil qilingan tasvir,
xo’zgular profili juda aniq bo’lganda ham, optik sistemalar
aberrasiyalari tufayli buziladi. qaytargichli
rentgen mikroskoplarini
tayyorlash va ishlatish qiyin bo’lgani tufayli ular keng tarqalmagan.
Proyeksion
Rentgen
mikroskopiyasi
"nuqtaviy"
manbadan
chiqayotgan rentgen nurlari dastasi yoyilganda ob`ektning soya
proyeksiyasi hosil bo’lishi prinsipiga asoslangan. Proyeksion rentgen
mikroskoplari o’ta mikrofokusli rentgen nurlari manbai (fokus diametri
0,1 ÷ 1 mkm) dan, tekshirilayotgan ob`ektni
va qayd qilish qurilmasi
joylashtiriladigan kameradan iborat.
35
Proyeksion Rentgen mikroskopiyasi meditsina, mineralogiya,
metallshunoslik, materialshunoslik va b. da keng qo’llaniladi.
Bu usul yordamida bo’yoqlar,
yupqa qoplamalar va kichik
buyumlarning ishlov sifatini qam aniqlash mumkin; qalinligi 200 mkm
gacha bo’lgan ob`ektlar kesimlarining mikrorentgenografiyasini olishga
imkon beradi.
