Kasbiy va maxsus

1.Atmosferani tuzilishi.

2. Atmosferani ifloslanishini oldini olish.

3.Atmosferaning tarkibiy qismlari.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1.”Ekologiya” I.Xolliev,A.Ikromov

2. „Tabiatni muhofaza qilish“ P.Barotov

3.Ekologiyadan qo’llanma”Yu.F.Maxmudov

Yer kurrasini o‘rab olgan havo qatlami «atmosfera» deyiladi.Atmosfera o‘zining hajmi bo ‘yicha yer sayyorasining qolganqismlaridan bir necha marta katta bo‘lishiga qaramay, uningmassasi yer massasidan 0,000001 ga yaqin qismini tashkil etadi,xolos. Atmosferaning yuqori chegarasi deb shartli ravishdayerning tortish kuchi bilan uningaylanishi evaziga markazdanintilish kuchi muvofiqlashgan joyi qabul qilingan. Bu sathdaatmosfera bilan yerning o ‘zaro bog‘lanishi yo'qoladi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, bu sath ellepsoidal yuzagacha bo‘lib, ekvatorda42, qutblarda 48 ming km. balandlikda joylashgan. Shungaqaramasdan, atmosferaning deyarli barcha massasi (99 % danortig‘i) uning quyi qatlamiga - troposfera va stratosferaga to ‘g‘rikeladi. Atmosfera balandligi ortishi bilan uning tarkibiy qismi,zichligi, harorati va havoning harakat tezligi o ‘zgarib boradi.km]gg) Shimoliiuliis'i д/-—J Stattopatu^ S ifitefr ft2 0 0 m- t 1 -------- -4-m 4Юsoo. Atmosferaning erti tuzilishi va haroratning yuqui iga qarab o'zgarib borish sxemasi.www.ziyouz.com kutubxonasi Atmosferaning eng pastki qismi troposfera deb atalib, havomassasining 0,8 dan ortiq qismini o ‘z ichiga oladi. Bu qatlamdabalandlikni har 1 km.ga ortishi bilan harorat o ‘rtacha -6°C gapasaya boradi. Troposferaning qalinligi qutb kengliklarida 8-10 km. boMib, ekvatorda 16-18 km.ni tashkil etadi. Zichligi esa,yerdan baland ko‘tarilgan sari kamayib boradi. Troposferaning yuqorida, stratosferaga o‘tish qismida harorat, aksincha, sovib-50°C dan -80°C gacha yetadi. Stratosferada yerdan 25 km.balandlikkacha harorat o‘zgarmay qoladi. Stratosfera bo ‘ylab quyoshning ultrabinafsha nurlari ta ’sirida ozon(03) hosil boMadi.U ning eng ko’p konsentratsiyasi yer yuzidan 22-25 km.balandlikda kuzatiladi. Ozon yer sathining yuqori kengliklaridako‘p, o‘rta va quyi kengliklarida kam kuzatiladi. Uning miqdori

faslga qarab ham o ‘zgarib turadi: bahorda ko‘payadi, kuzda esakamayadi. Yerdan 55 km. balandlikkacha harorat ortib, -3-0°Cga yetadi. Stratosferadan so‘ng m e z o s f e r a qatlami joylashgan bo’lMib, uning yerdan balandligi 85 km.gacha boradi. Bu qavatda

harorat asta-sekin pasayib, 85-95 km. balandlikda -100°C dan 130°C ga yetadi. Bu qavatdan yuqorida i o n o s f e r a yoki t e r m o s f e r a qavati joylashgan. Uning balandligi erdan 200-300 km.gacha boradi. Bu yerda harorat yana ortib 1000°C atrofida boMadi.Ionosfera qavatidan keyin e g z o s f e r a qavati keladi. Uning eng yuqori chegarasi yer sathidan 2000 km.balandlikda joylashgan.Bu qavatning yuqori qismida atmosferaning asosiy tarkibi neytralvodoroddan, proton va elektronlardan tashkil topgan.Eng toza havo okean suvlari ustidadir. Qishloqlar ustida havodagi chang zarralari miqdori okean yuzasidagiga nisbatan 10 barobar, shaharlar ustida 35 barobar, sanoat korxonalari ustida 150 barobargacha ortiq boMadi. Havoning chang bilan

ifloslanishi, asosan, yer sathidan 1,5-2 km. balandlikkacha kuzatiladi va quyosh nurlarini yozda 20 % ini, qishda 50 % initutib qoladi. Yerda hayotning davom etishi, asosan, havoning tozaligiga bogMiq. Masalan, inson ovqatsiz va suvsiz bir necha kun yashay olishi mumkin, ammo havosiz faqat 5 minutgina yashaydi. Bir kishi kuniga 1 kg ovqat va 2 litr suv iste’mol qilib,25 kg havoni nafas olish uchun sarflaydi.

www.ziyouz.com kutubxonasi Toza havo faqat inson uchungina emas, balki hayvonot va o ‘simlik dunyosi uchun, shuningdek, antibiotiklar, yarim o‘tkazgichlar, yuqori aniqlikka ega boMgan oMchov asboblari ishlab chiqaradigan sanoat tarmoqlari uchun ham zarurdir. 4-jadvalda atmosfera havosining gaz tarkibi, hajmi va massasining

1995 yilga q a d a r boMgan holati t o ‘g ‘risida m aM um otlarkeltirilgan.4-jadval

A tm osfera havosining tarkibi (1 9 6 5 -1 995-yillar davomida havo tarkibiga antropogen ta’sirlar ham hisobga olingan.Manba: G row -H illed)G a zla r nom i Hajmi b o 'yich a, % M assasi b o 'y ich a , %A zot 78.01 75.53Kislorod 20.95 23.14Argon 0.93 1.28Karbonat angidrid 0.036 0.051Neon 1.8*10'3 1.25*10'3

Geliy 5.24* I0"1 7 .24*10'5

Metan 1.7* JO"* 9.41 * I0 ‘5

Kripton 1.14* 10“* 3.3* КГ4

A zot oksidlari 5*10‘5 7.6*10"5

K o‘rinib turibdiki, ushbu gazlardan ikkitasi hajmi bo‘yichaasosiy tarkibni hosil qiladi. Bulardan azot 78% ni, kislorod esa21% ni tashkil qiladi. Bu gazlarni makrogazlar deb atash qabul qilingan. B ulardan tashqari havo tarkibida 1 % atrofida mikrogazlar deb ataluvchi gazlar ham mavjud. Mikrogazlarga uglerod qo‘sh oksidi(S02), uglerod oksidi, ozon, suv bugMari, metan, ammiak, azot oksidlari va boshqalar kiradi.