88
uchun
B
nuqtaga to‘rtta yukni osishga to‘g‘ri keladi (56-rasm).
Demak, richagda ta’sir etuvchi kuchlar va kuch yelkalari orasida
quyidagicha munosabat bo‘ladi:
bunda:
l
1
–
OA
oraliq uzunligi bo‘lib,
F
1
kuchning yelkasi;
l
2
– OB
oraliq uzunligi bo‘lib,
F
2
kuchning yelkasi.
Richagning muvozanatda bo‘lish
sharti Arximed tomonidan
topilgan.
F
1
·
l
1
=
F
2
·
l
2
dan
M
1
=
M
2
bo‘lganda aylanish o‘qiga ega bo‘lgan jismlar muvozanatda bo‘lishi kelib
chiqadi. Bunga
momentlar qoidasi
deyiladi.
Ko‘rilgan
tajribada
M
1
kuch momenti richagni soat strelkasi
yo‘nalishida aylantirishga harakat qilsa,
M
2
kuch
momenti uni soat
strelkasiga teskari yo‘na lishda harakat qildiradi.
55-rasm.
Richaglar turmush va texnikada keng qo‘llaniladi.
Masalan, oddiy qaychini olib qaralsa, unda qo‘lning
F
1
kuchi
dastasiga,
F
2
kuch esa matoga qo‘yiladi.
F
2
kuch aylanish o‘qiga
yaqin
joylashganligidan
F
1
dan katta bo‘ladi. Shu tamoyilga asosan mix
sug‘uruvchi ombur, tunuka qirquvchi qaychilar ishlaydi (57-rasm).
Oldingi mavzularda ko‘rilgan
shayinli tarozi
–
yelkalari teng bo‘lgan
richagdir. Agar tarozi yelkalarini turli uzunlikda olinsa,
kichik massali
tarozi toshlari bilan katta massali jismlarni o‘lchash mumkin.
89
56-rasm.
57-rasm.
F
1
F
2
Inson va hayvonlarning tuzilishida richag tamoyili asosida ishlaydigan
qismlari ham mavjud. Qo‘l va oyoq suyaklari
mushaklar bilan birgalikda
richag hosil qiladi.
1. Taxtaga qoqilgan mixni qo‘l kuchi bilan tortib sug‘urish qiyin.
Lekin ombir bilan osongina sug‘ursa bo‘ladi. Sababi nimada?
2. O‘zingiz ko‘rgan qanday mexanizmlarda richag ishlatilgan?
3. Yuk ortilgan mashina yoki vagondagi yuk massasini mashinadan
tushi r masdan qanday tarozida tortish mumkin?
