• 39-MAVZU NURLANISH. TURMUSHDA VA TEXNIKADA ISSIQLIK UZATILISHIDAN FOYDALANISH
  • Kegl cc pechat indd




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet79/134
    Sana28.06.2024
    Hajmi1,85 Mb.
    #266146
    1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   134
    Bog'liq
    6-sinf fizika uzb

    Amaliy topshiriq
    Uyingizni isitilish chizmasini chizing. Uning qanchalik to‘g‘ri 
    bajaril ganligini o‘rganib ko‘ring.
    1. Uy derazalariga «fortochka»lar nima sababdan yuqori qismiga 
    qo‘yiladi?
    2. Nima sababdan yonib turgan gugurt cho‘pini ushlab turganda 
    qo‘l kuymaydi?
    3. 
    Jadvalga qarab qaysi uyda yozda salqinroq, qishda issiqroq 
    bo‘lishini ayting. G‘ishtdan qurilgan uydami yoki betondan?
    39-MAVZU
    NURLANISH. TURMUSHDA 
    VA TEXNIKADA ISSIQLIK UZATILISHIDAN FOYDALANISH
    Shunday qilib, konveksiya ham, issiqlik o‘tkazuvchanlik ham zarralar 
    harakati bilan amalga oshiriladi. Unda Yerdagi energiyaning asosiy 
    sababchisi bo‘lgan Quyoshdan issiqlik Yerga qanday uzatiladi? Axir, Yer 
    va Quyosh orasida zarralar deyarli yo‘q bo‘lgan muhit 
    – 
    vakuum
    mavjud-ku! Bu holatda issiqlik 
    nurlanish
    orqali uzatiladi. Quyoshdan 
    kelayotgan yorug‘lik oqimi o‘zi bilan birga issiqlik energiyasini ham olib 
    keladi. Cho‘g‘lanma elektr lampochkasi ham yorug‘lik bilan birga 
    issiqlikni nurlantiradi. Lampochka ichida havo bo‘lmasa-da, lampoch-
    kadan nurlangan issiqlikni kaftimiz bilan sezishimiz mumkin. Nurla nish 
    orqali olingan energiya isitiluvchi yuza rangiga bog‘liq. Qishda qor ustiga 
    bir xil materialdan qilingan bir xil yuzali, biri oq, ikkinchisi qora 
    rangga bo‘yalgan mato yoyib qo‘yilsa, qora mato tagida qor ko‘proq 
    eriganligini ko‘ramiz. Demak, yuzaga tushgan nurlanish ener 
    giyasi unga 
    yutilishi yoki undan qaytishi mum kin ekan. Deraza oyna lari Quyoshdan 
    keluvchi nurlanishni yaxshi o‘tkazadi, lekin uydagi radiator 
    dan chiqqan 
    issiqlikni yomon o‘tkazadi. Issiqxona («tep 
    litsa») lar dagi oynali devor va 
    shiplarning vazifasi sizga endi tushunarli bo‘lsa kerak!
    Konveksiya, issiqlik o‘tkazuvchanlik va nurlanish hodisalaridan tur-
    mushda va texnikada keng foydala 
    niladi. 77-rasmda uylarni qaynagan 
    suv bilan isitish siste 
    masida qo‘llaniladigan «qozon»ning ichki tuzi-
    lishi keltirilgan. Unda hosil bo‘ladigan konveksiyani tushun 
    tirishga 
    harakat qiling.
    7
    8-rasmda radiator vo 
    sitasida isitiladigan xonaning 
    qirqimi ko‘rsatilgan. Xonada borayotgan jarayon haqida tushuntirish 
    bering. Nima sababdan radia torlar deraza tagiga o‘rnatiladi? 79-rasmda 


    109
    suyuqliklarni dastlab quyilgan paytidagi temperaturasida uzoq muddat 
    saqlaydigan idish 
    – 
    termos
    keltirilgan. Unda metall qobiq ichida ikki 
    qavatdan iborat shisha devorli idish joylashtirilgan. Shisha devorlar 
    oralig‘i vakuumdan iborat. Shisha idishning ichki qismi yupqa kumush 
    bilan qoplangan. Bunday idishdagi suyuqlik issiq holatda uzoq vaqt 
    saqlanadi. Issiqlik uzatishning uchta turi bo‘yicha issiqlik tarqalib 
    ketmasligining sababini tushuntirib ko‘ring.
    Demak, zaruriyatga qarab, issiqlikni yaxshi o‘tkazish lozim bo‘lsa, 
    konvek siyani tezlashtirish choralari hamda issiqlikni yaxshi o‘tkazadigan 
    materiallardan foydalanish kerak ekan. Uyda ovqat pishirish va choy 
    qaynatish uchun ishlatiladigan qozon va chovgum 
    larni issiqlikni yaxshi 
    o‘tkazuvchi materiallardan yasaladi. Lekin qaynagan choyni uzoqroq 
    issiq holatda ushlab turish uchun chinni choynakka damlagan ma’qul 
    bo‘ladi. Choyni stakanda ichsak, og‘iz kuyib qoladi. Lekin chinni 
    piyolada ichsangiz kuymaydi. Nima sababdan?
    77-rasm.
    78-rasm.
    79-rasm.
    Nurlanish energiyasidan foydalanishda ham materiallarga va uning 
    rangiga e’tibor beriladi. Yozda issiqlik nurlarini yaxshi qaytaradigan oq 
    rangdagi liboslar kiyilsa, qishda to‘q rangdagilari kiyiladi.

    Download 1,85 Mb.
    1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   134




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish