• konveksiya
  • -MAVZU QATTIQ JISM, SUYUQLIK VA GAZLARDA ISSIQLIK




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet78/134
    Sana28.06.2024
    Hajmi1,85 Mb.
    #266146
    1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   134
    Bog'liq
    6-sinf fizika uzb

    38-MAVZU
    QATTIQ JISM, SUYUQLIK VA GAZLARDA ISSIQLIK 
    UZATILISHI. ISSIQLIK O‘TKAZUVCHANLIK. KONVEKSIYA
    Issiqlikning bir joydan ikkinchi joyga o‘ta olishini hamma biladi. 
    Pechka yoki isitish batareyalaridan chiqqan issiqlik butun uyga 
    tarqaladi. Stakanga quyilgan choyga qoshiq solib qo‘ysangiz, qoshiq 
    isib qoladi. Quyoshdan chiqqan issiqlik ham Yerga yetib keladi. Xo‘sh, 
    issiqlik qanday uzati 
    ladi? Modda tuzilishi haqidagi tasavvurlarimiz, 
    issiqlik uzatilishi undagi molekulalar harakati bilan bog‘liq degan 
    xulosaga keltiradi. E’tibor bergan bo‘lsangiz, tutun ba’zan yuqoriga 
    ko‘tariladi, ba’zan yoyilib tarqaydi. Havoda ba’zan bulutlar ancha 
    muddat o‘zgarishsiz tursa, ba’zan shiddat bilan harakatga tushib qoladi. 
    Ularni qanday tushunish mumkin? Pechka yonidagi havo qiziganda 
    u kengayadi va zichligi kamayadi. Arximed kuchi ta’sirida u yuqoriga 
    ko‘tariladi. Uning o‘rniga zichligi katta sovuq havo oqib keladi. Natija-
    da isitilganligi turlicha bo‘lgan havo qatlamlari orasida oqim vujudga 
    keladi. Bu hodisaga
     konveksiya 
    (lotin cha – 
    olib kelish
    ) deyiladi. 
    Konveksiyani isiriq yordamida oson kuzatish mumkin (74-rasm). 
    Konveksiya faqat gazlar 
    da emas, balki suyuqliklarda ham bo‘ladi. Idish 
    tagidan berilgan issiqlik suyuqlikdagi konveksion oqim tufayli yuqoriga 
    ko‘tariladi. Suyuqliklarda
     konveksiyani 
    namoyish qilib ko‘rsatadigan 
    tajribani o‘ylab toping.
    Qattiq jismlarda zarralar bir joy 
    dan ikkinchisiga ko‘chmaydi. Ular 
    fa qat turgan joylarida tebranib turadi. Qattiq jismlarda atomlar bir-
    biriga yaqin joylashganligidan issiqlikni shu tebranishlar orqali 
    bir-biriga uza 
    tadi. Bunday usulda issiqlikni uzatishga 
    issiqlik 
    o‘tkazuvchanlik
    deyiladi.
    Turli moddalarning issiqlik o‘tka 
    zuvchanligi turlicha. Buni quyidagi 
    tajribada ko‘rish mumkin (75-rasm). Sterjendan bir xil uzoqlikda 


    107
    mis, temir, alu 
    miniy, yog‘ochdan yasalgan bo‘laklarni mahkamlaylik. 
    Bo‘laklar uchiga gu 
    gurt cho‘p 
    larini shamga o‘xshab oson eriydigan 
    modda bilan yopishtiraylik. Bo‘ 
    lak lar mahkam 
    langan o‘rtadagi diskni 
    sekin qizdiraylik.
    74-rasm. 
    75-rasm.
    Issiqlik o‘tkazuvchanligining katta-kichik 
    ligiga qarab gugurtlar 
    birin-ketin tushib ketgan 
    ligini ko‘ramiz. Jadvalga qarab gugurtlar qaysi 
    tartibda tushishini ayting.
    4-jadval
    Modda
    Issiqlik o‘tkazuv-
    chanlik, W/(m
    · 
    K)
    Modda
    Issiqlik o‘tkazuv-
    chanlik, W/ (m
    · 
    K)
    Kumush
    418
    Suv
    0,600
    Mis
    395
    Beton
    0,11–2,33
    Alyuminiy
    209
    Qog‘oz
    0,140
    Temir
    73
    Paxta
    0,042
    Po‘lat
    50
    Yog‘och
    0,2
    G‘isht (qizil)
    0,77
    Shisha momiq
    0,04
    76-rasm.
    Suyuqliklarning issiqlikni qanday o‘t 
    kazishini 
    o‘rga nish uchun quyidagicha tajriba o‘tkazaylik. 
    Uzun pro 
    birka olib, uning tagiga muz bo‘laklarini 
    solaylik. Usti dan esa metall sharcha bilan bostirib 
    qo‘yaylik. Sharcha ustidan suv quyib, rasmda 
    ko‘rsatilgan holat 
    da yuqori qismidan qizdiraylik. 
    Dastlab suv isib bug‘ 
    lanadi, so‘ngra yuqori qismi qaynay bosh 
    lasa-
    da, probirka tagidagi muz erimasdan turadi (76-rasm). Sababi haqida 
    o‘ylab ko‘ring.
    Havo ham suyuqlik kabi issiqlikni yomon o‘tkazadi. Yonib 
    turgan gugurt yoki qizigan pechka yaqiniga qo‘limizni yaqin tutib, 
    kuydirmasdan tura olamiz.


    108

    Download 1,85 Mb.
    1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   134




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    -MAVZU QATTIQ JISM, SUYUQLIK VA GAZLARDA ISSIQLIK

    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish