|
Tabiiy fosfatlari nitrat kislotali parchalash asosida o‘g‘itlar ishlab chiqarish
|
| bet | 8/16 | | Sana | 24.11.2023 | | Hajmi | 1,06 Mb. | | #104902 |
Bog'liq Diplam ish XolmirzayevaTabiiy fosfatlari nitrat kislotali parchalash asosida o‘g‘itlar ishlab chiqarish. Tabiiy fosfatlarni nitrat kislotali parchalanishidan nitrat kislotali ajratma deb ataladigan - tarkibida kalsiy nitrat va erkin fosfat kislota bo ‘lgan eritma hosil bo‘ladi. Ajratmani keyingi bosqichlarda qayta ishlash usullariga bog‘liq holda, bir komponentli - azotli va fosforli hamda ozuqa elem entlarining eng keng diapazonidagi ko‘p komponentli murakkab - azot-fosforli (N -P ) yoki azot-fosfor-kaliyli (N -P -K ) o‘g‘itlar ishlab chiqarilishi mumkin. Sulfat kislotali usuldan farqli ravishda, fosfatli xomashyoni nitrat kislotali parchalanishida nafaqat kislotaning kimyoviy energiyasidan foydalaniladi, balki azot ham o'g'it tarkibiga to‘la o‘tadi.
Kislotani bunday kombinatsiyali ishlatish iqtisodiy jihatdan ancha qulaydir. Bu usulning kam chiligi nitrat kislotali ajratmadan bir qism kalsiyni yo‘qotish yoki uni erimaydigan tuzlar hosil qilgan holda ajratib olish hisoblanadi; agar kalsiy ajratib olinmasa, ishlab chiqariladigan o‘g‘it tarkibidagi ballast (erim aydigan kalsiy birikm alari) hisobiga ozuqa elementlarining konsentratsiyasi pasayadi. B undan tashqari, ajratmada kalsiyning bo'lishi hisobiga o'g'itdagi fosforning To‘la suvda eruvchan shaklda bo'lish im konini berm aydi. Shunga qaramasdan, fosfatlam initrat kislotali qayta ishlash yirik masshtabda qo'llaniladi. Ayniqsa, bu usul - fosfatlam i sulfat kislotali parchalashda kerak bo'ladigan oltingugurtli resurslar yetishmaydigan mamlakatlarda (ko'pincha G 'arbiy Y evropada) keng qo'llaniladi.
Nitrat kislotali ajratmani qayta ishlash usullari. N itrat kislotali ajratm ani qayta ishlash alohida-alohida fosfatlar (dikalsiyfosfat, monokalsiyfosfat) va nitratlar (kalsiyli va am m iakli selitralar) olish yoki murakkab o 'g 'itla r olish bilan am alga oshirilishi m umkin. Bir komponentli o 'g 'itla r masalan, nitrat kislotali ajratm adagi fosfat kislotani ohak yoki ohak suti bilan neytrallash y o 'li orqali olinishi m um kin. B unda dikalsiyfosfat (presipitat) cho'km asi hosil bo'ladi, uni filtrlash orqali eritm adan ajratiladi va quritiladi. Q olgan kalsiy nitrat eritm asi bug'latiladi va kristallantiriladi. M onokalsiyfosfat va kalsiynitrat alohida-alohida olinishi ham m umkin; kalsiy nitratni am m oniy karbonat yordam ida am m oniy nitrat va kalsiy karbonatga konversiyalanishi mumkin. Ajratmadan bir kom ponentli o 'g 'itla r olish katta m iqdordagi capital va ishlab chiqarish xarajatlari talab etadi. Shuning uchun nitrat kislotali ajratmadan fosforli va azotli o 'g 'itlam i alohida-alohida olish hozirda qo‘llanilmaydi. N itrat kislotali ajratmadan m urakkab o‘g ‘itlar ishlab chiqarishda uni odatda neytrallanadi va hosil qilingan suspenziya komponentlarga ajratilmagan holda suvsizlantiriladi. Filtrlanish jarayonining bo'lm asligi texnologik jarayonni soddalashtiradi.
Hozirgi paytda qoilanilayotgan usullarda ajratmani ammiak bilan neytrallanadi. Bunday y o ‘1 bilan olingan m urakkab o ‘g ‘it tarkibida ikkita ozuqa elementi - azot va fosfor bo‘ladi, ular nitrofoslar deyiladi. Ayrim hollarda donadorlashdan oldin neytrallangan suspenziyaga kaliy tuzlari (KCI, K 2SO 4) qo'shiladi va uchlik o ‘g ‘it - tarkibida azot, fosfor, kaliy bo'lgan nitrofoska olinadi. Tabiiy fosfatlardagi CaO:P20 5 m assa nisbati 1,3-1,8 chegarasida, ya’ni dikalsiyfosfatdagi - 0,79 ga qaraganda anchagina katta bo'ladi.
Shuning uchun ajratmani ammiak bilan neytrallashda undagi fosfat kislotaning hammasi dikalsiyfosfat hosil bo'lishiga ketadi; eritmada Ca(N 0 3)2 tarzida ortiqcha kalsiy qoladi. Suspenziyani quritilishidan olingan mahsulot tarkibida kalsiy nitrat bo'ladi, uning gigroskopikligi o 'g 'it uchun o'rinsizdir. Eritmadan kalsiyni yo'qotish va C a0:P 20 5 = 0,79 nisbatiga erishish orqali buni oldini olish m um kin. Bu holda mahsulotdagi barcha fosfor sitratli eruvchan dikalsiyfosfat shaklida bo'ladi. B ir qism fosfom i suvda eruvchan shaklda olish va erkin fosfat kislotasini ammiak bilan neytrallanishidan ammoniy fosfatga aylanishi uchun reaksion massadagi CaO:P2Os nisbatini yanada kam aytirish kerak. Qayta ishlanadigan sistem alarda C aO :p 2 0 5 nisbatini kam aytirishning quyidagi: 1) kalsiy nitratni kristallantirish; 2 ) qo'shim cha miqdorda (ekstraksion yoki term ik) fosfat kislota kiritish; 3) ortiqcha kalsiyni sulfat kislota yoki am m oniy yoxud kaliy sulfat bilan cho'ktirish; 4) ortiqcha kalsiyni karbonat angidrid va am m iak bilan C a C 0 3 shaklida cho'ktirish usullari qo'llaniladi.
Nitrat kislotali ajratm adan kalsiyni bog'lash yoki y o'qotish usuligava Ca0 :P205 nisbatiga bog'liq holda turli tarkibdagi o 'g 'it olinadi. Odatda nitratdagi ozuqa komponentlarini dikalsiyfosfat, ammoniy fosfatlari va nitratlari, kaliy tuzlari bilan ko'rsatiladi.
Ajratmadan kalsiy nitratni kristallantirish uni -10°C haroratgacha sovutish yo'li bilan am alga oshiriladi, bunda kalsiynitratning tetragidrati Ca(N 0 3)2-4H2 0 kristallanadi, uni ajratib olingandan va quritilgandan so'ng o 'g 'it sifatida ishlatilishi m um kin yoki am m iakli selitraga qayta ishlanishi mumkin. K alsiyning ajralish darajasi boshlang'ich nitrat kislota konsentratsiyasi va ajratm aning oxirgi harorati orqali aniqlanadi. Ajratm ani sulfat kislota bilan qayta ishlash yoki fosfatlam i nitrat va sulfat kislotalari aralashm asi bilan parchalash orqali har qanday C a 0 :P 20 5 nisbatdagi eritm a olish m um kin - kalsiyning bir qismi sulfatga birikadi va u o ‘g ‘it tarkibida ballast sifatida qoladi. Konsentratsiyasi 4 2-55% bo'lgan nitrat kislota va 93% bo'lg an sulfat kislota ishlatiladi. Parchalanish mahsulotlari gaz holatdagi am m iak bilan qayta ishlanadi, buning natijasida suyuq fazasida am m iakli selitra, qattiq fazasida esa - dikalsiyfosfat va gips bo'lgan suspenziya olinadi. K arbonatli usul bo'yicha nitrat kislotali ajratm a dastlab gaz holatdagi amiak bilan (am m oniylashtirish), so 'n g ra am m iak va karbonat angidrid bilan (am m oniylashtirish va karbonatlashtirish) va oxirida faqat karbonat angidrid bilan qayta ishlanadi. B u usulning kam chiligi tayyor mahsulotdagi fosfatli kom ponentlar ulushining boshqalariga nisbatan kam ligi = 1:(0,7-0,8)] hisoblanadi. Tarkibidagi kom ponentlarning suvda (sitratda) eruvchan bo'lishligi dikalsiyfosfatdan ustunligini ko'rsatadi, Tarkibida ballast - kalsiy sulfat yoki karbonat bo'lgan nitrofoskalarda ozuqa moddalari (N -t- P20 5 + K 20 ) ning konsentratsiyasi 33-36% ni tashkil etadi. Bir qism kalsiy nitratni kristallantirish yoki jarayonga fosfat kislota kiritish bilan olinadigan nitrofoskalarda esa ozuqa m oddalarining konsentratsiyasi 45-50% ga yetadi.
«Tenglashtirilgan», A va В m arkali donadorlangan nitrofos tarkibida, m uvofiq ravishda: 22±1; 23±1 v a 2 4 ± l% N ; 22±1; 17±1 va 14±1% P^CKo^. (shu jum ladan 18,7 va 6% dan kam bo'lm agan P20 5 Se); 1,5% dan k o 'p em as H20 b o 'lad i; mahsulotda: 1—4 mm donachalar ulushi 94% dan kam emas; 1 m m dan kichik zarrachalar - 3% dan k o 'p emas; elakda qoladigan 6 m m dan yirik zarrachalar bo'lm aydi; donachalar m ustahkam ligi - 2 M Pa dan kam em as. Y irik m asshtabda apatit konsentratidan 1:1:1 markali nitrofoska ishlab chiqariladi. U ning tarkibidagi ozuqa m oddalarining yig'indisi 33% dan kam emas, shu jum ladan, 11% N, 11% K20 va 10% РгОбо^. (suvda eruvchi P20 5 ulushi o'zlashadigan P2O5 ning 55% idan kam emas), 1,5% dan k o 'p emas H 20 bo'ladi. D onadorlik tarkibi va donachalar m ustahkam ligi nitrofosdagi kabi bo'ladi.
Tarkibida bir vaqtning o'zid a azot, fosfor va kaliy ozuqa elem entlarini b o 'lg an m urakkab m ineral o 'g 'itla r nitrofoska deyiladi. N itrofoskadagi ozuqa m oddalari (elem entlari) ning o 'zaro massa nisbatlari qishloq xo'jaligi talablariga m uvofiq turlicha bo'lishi mumkin. K o‘proq om m alashgan nitrofoskadagi ozuqa moddalari nisbati: N :P 20 5:K20 = 1:1:1, 1:1,5:1, 1:1,5:1,5 hisoblanadi. N itrofoskadagi fosfor suvda eriydigan, birlam chi am m oniy fosfat N H 4H 2PO 4 shaklida ham, sitratda eriydigan ikkilamchi kalsiy fosfat C aH P 0 4 shaklida ham bo'ladi. Odatda, ular o 'zaro teng, 50% dan bo'ladi. Qishloq xo‘jaligidagi o'sim liklarga b o g'liq ravishda ozuqa m oddalari nisbatlari ham, P 20 5 ning shakllari ham turlicha bo'lgan nitrofoskalar tayyorlanadi.
|
| |
