|
Oligopoliyadagi turizm bozorining xususiyatlari va monopoliyalar
|
| bet | 37/90 | | Sana | 02.06.2024 | | Hajmi | 0,57 Mb. | | #259141 |
Bog'liq ERKINOVA UMMIYA BURXONALIYEVA MADINA6.4. Oligopoliyadagi turizm bozorining xususiyatlari va monopoliyalar.
Oligopoliya nomukammal raqobat sari navbatdagi qadamdir. Oligopoliya bozorda mahsulot ishlab chiqarish va sotishning muhim qismini boshqaradigan, bir-biri bilan raqobatlashadigan va oʼzaro taʼsir qiluvchi juda yirik firmalarning mavjudligini anglatadi. Bunday oligopolistik firmalar tomonidan sotiladigan tovarlar farqlanishi mumkin (dunyo boʼylab sayohatlar) va standartlashtirilgan (Turkiya va Gretsiyaga turlar). Zamonaviy oligopoliyalarda kelishuvning asosiy masalalari narxlar, sotish hajmlari, chiqish turlari yoʼnalishi va hokazo. Ichki turlarni qisman monopollashtirish uchun turli soha korxonalari birlashtiriladi: transport, mehmonxona majmuasi, agrosanoat majmuasi va boshqalar Masalan, Moskvada 3 ta aeroport oligopoliyasi (Sheremetevo, Domodedovo, Vnukovo) havo transporti bozorida taxminan teng ulushga ega.
Oligopoliyaning oʼziga xos xususiyati "siyraklik" boʼlib, turizm bozorida nisbatan kam sonli turistik korxonalar hukmronlik qiladi. Ushbu korxonalarning soni aniq belgilanmagan, chunki oligopoliya bozori modeli sof monopoliya va monopolistik raqobat oʼrtasidagi hududni qamrab oladi. Turizm oligopoliyalari differensiatsiyaga moyil boʼladi, yaʼni ular tabaqalashtirilgan turistik mahsulotni ishlab chiqaradi.
Monopoliya nomukammal raqobatning eng yuqori darajasidir. Bu sanoat bozorining bir turi boʼlib, unda yaqin oʼrinbosarlari boʼlmagan mahsulotning yagona sotuvchisi mavjud. Sof monopoliya milliy va bundan tashqari, global bozorlarga qaraganda mahalliy bozorlarda koʼproq uchraydi. Аmmo kichik tarmoq turizm sohalarida, masalan, agroturizm, transport, biznes va boshqalarda alohida firma shaklida monopollashtirilishi mumkin.
Umuman olganda, monopoliyada tovar taklifi mukammal raqobatga qaraganda kamroq, narxi esa yuqoriroq, yaʼni ushbu mahsulot isteʼmolchilarining soni kamroq. Nomukammal raqobatning eng yuqori shakli - bu bozorda faqat bitta xaridor boʼlgan monopsoniya. Turizm biznesida bu faqat kirish turlari uchun kvotaga ega boʼlgan tadbirkor boʼlishi mumkin. Bitta turistik korxona turistik mahsulot (xizmat)ning yagona ishlab chiqaruvchisi boʼlgan va yaqin oʼrinbosarlari boʼlmaganda sof (mutlaq) monopoliya mavjud.
Shunday qilib, monopoliya mahsuloti yaxshi yoki yaqin oʼrinbosarlari yoʼqligi maʼnosida yagonadir. Turist (xaridor) nuqtai nazaridan, bu uning uchun maqbul alternativalar yoʼqligini anglatadi. Ushbu holatda turist monopolistdan mahsulotni sotib olishi kerak, yoki usiz qilish kerak.
Monopollashtirilgan mahsulotning yaqin oʼrnini bosuvchi mahsulotlarning yoʼqligi nafaqat isteʼmolchi, balki reklama uchun ham katta ahamiyatga ega. Turistik mahsulot yoki xizmat turiga qarab, monopolist reklama va reklama ishlari bilan shugʼullanishi yoki qilmasligi mumkin. Sof monopolist narxni belgilaydi va uni sezilarli darajada nazorat qiladi. Аxir u ishlab chiqaradi va shuning uchun taʼminotning umumiy hajmini nazorat qiladi. Oʼz mahsulotiga talabning pasayishi bilan monopolist taklif etilayotgan mahsulot miqdori va uning narxini manipulyatsiya qilish orqali mahsulot narxining oʼzgarishiga olib kelishi mumkin.
Monopoliyada raqobatchilarning yoʼqligi sabablari har xil boʼlib, sanoatga kirishdagi toʼsiqlar bilan bogʼliq boʼlib, ular iqtisodiy, texnik, huquqiy yoki boshqa boʼlishi mumkin.
Turizm sohasidagi monopoliya odatda geografik joylashuv sabablari bilan bogʼliq. Masalan, kichik shaharga koʼpincha faqat bitta aviakompaniya (bitta aeroport) yoki bitta temir yoʼl xizmat koʼrsatadi.
Shuni taʼkidlash kerakki, bunday holat yirik turistik yoʼnalishlarda ham boʼlishi mumkin. Shunday qilib, Sankt-Peterburgda monopol aviakompaniyalar bozori mavjud boʼlib, u oʼz tabiatiga koʼra monopoliya boʼlgan faqat bitta Pulkovo aeroportining mavjudligi bilan bogʼliq.
Kinoteatr yoki koʼngilochar majmua ham kichik va geografik jihatdan izolyatsiya qilingan jamiyatda monopoliya boʼlishi mumkin. Misol uchun, Qrimning Feodosiya shahridagi konsert zali sayyohlar va mahalliy aholi uchun koʼngilochar tadbirlarni oʼtkazish uchun mos boʼlgan boshqa obʼektlarning yoʼqligi sababli monopoliya hisoblanadi.
|
| |
