Kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

296 
 
HTTP protokolining tavsifi RFC 1945 va RFC 2616 hujjatlarda yoritilgan 
bo’lib, bu protokol klient va server o’rtasida axborot almashishi uchun 
mo’ljallangan xabarlar formatini aniqlaydi. HTTP da ikki turdagi xabar mavjud: 
so’rov va javob, ular quyida ko’rib chiqiladi. 
 
22.4.1. Xabar – so’rov 
 
HTTP protokolining tipik so’rov-xabari quyidagi ko’rinishga ega: 
GET /somedig/page.html HTTP/1.1 
Host: 
www.someschool.edu 
Connection: 
close 
User-agent: 
Mozilla/5.0 Accept-language:fr 
Xabar ASCII kodirovkada inson uchun tushunarli matnli simvollar 
yig’indisidan iborat. Xabar 5 qatordan iborat bo’lib, yangi qatorga o’tish uchun har 
biri juft simvollar bilan tugallanadi, oxirgi qator belgilangan simvollarning 
qo’shimcha juftligi. Umumiy holda xabar qatorlari 5 tadan ortiq va undan kam 
bo’lishi ham mumkin. Birinchi qator so’rov qatori, keyingi qatorlar sarlavha 
qatorlari deyiladi. So’rov qatori uch maydondan iborat: usul maydoni, URL 
maydoni, HTTP versiyasi maydoni. Usul maydoni turli qiymatlarni, masalan, 
GET, POST va HEAD larni qabul qilish mumkin. GET usuli HTTP protokoli 
doimiy ishlatiladigan usul hisoblanadi va talab etiladigan ob’yekt URL-adresi 
bilan 
identifikatsiyalanganda 
ishlatiladi. 
Keltirilgan 
xabarlar 
/somedir/page.htmlURL-adresidan iborat. HTTP versiyasi maydoni qo’shimcha 
ta’riflarni talab etmaydi va bizning misolimizda HTTP/1.1 yozuvidan iborat. 
Endi sarlavha qatorini ko’rib chiqamiz. Host qatori: 
www.someschool.edu
 
xost adresidan iborat bo’lib, unda ob’yekt joylashadi. Connection qatori 

297 
yordamida: close brauzer serveriga doimiy ulanishni ishlatmaslik kerakligi haqida 
xabarlar beradi va o’rnatilgan TCP-ulanish talab etiladigan ob’yekt uzatilgandan 
keyin darhol yopilishi kerak. E’tibor berish kerakki, unda brauzer HTTP 
protokolining 1.1 versiyasini qo’llab-quvvatlaydi. TheUser-agent qatorida: 
foydalanuvchi ob’yekti, ya’ni so’rov generatsiyalaydigan brauzer turi ko’rsatilgan. 
Aniq misolni kurib chiqqach, endi so’rovning umumiy formatiga o’tamiz 
(25.3-rasm). Ko’rish mumkinki, misol bu formatga to’liq mos keladi: sarlavha 
qatori va bo’sh qatordan keyin xabar formati xabar tanasini mavjudligini nazarda 
tutadi. Xabar tanasi GET ishlatilganda bo’sh qoladi va POST usuli ishlatilganda 
to’ladi. POST usuli foydalanuvchi formani to’ldirganda ishlatiladi, masalan, 
qidiruv tizimida izlash uchun so’zni kiritish. Formaning to’ldirilishi so’rov 
generatsiyasiga olib keladi. Web-sahifa tarkibi formalarga kiritilgan ma’lumotlarga 
bog’liq. Shunday qilib, agar usul maydoni POST qiymatidan iborat bo’lsa xabar 
tanasida formalarga kiritilgan ma’lumotlar mavjud bo’ladi. 
22.3-rasm. So’rov-xabarning umumiy formati 
Qayd etib o’tish kerakki, formalar yordamida yaratilgan so’rovlarda har 
doim ham POST usuli qo’llanilmaydi. Teskari HTML-formalari GET usulida 
doimiy ishlatiladi va kiritilgan qiymatlarni kerakli sahifasini URL-adresiga 
qo’yadi. 

298 
HEAD usuli GET metodi bilan o’xshash. HEAD usuli bilan so’rov 
olinganda server javobni shakllantiradi, biroq ob’yektni qayta jo’natish amalga 
oshirilmaydi. Ilovalarni yaratuvchilar ko’pincha HEAD usuli xatoliklarni tuzatish 
uchun ishlatishadi. 
HTTP/1.0 spesifikatsiyasida faqat uch usul: GET, POST va HEAD 
belgilangan. HTTP/1.1 spesifikatsiyasi usullar majmuasidan iborat bo’lib, PUT va 
DELETE ham kiradi. PUT usuli web-nashr vositalarida ishlatiladi va ob’yektni 
belgilangan URL-adres bilan web-serverga joylashtirish imkonini beradi, DELETE 
usuli – ob’yektni o’chirish, web- serverda joylashadi. 

Download 11,41 Mb.