Kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

180 
tasdig’ini kutadi. Agar u xech qanday javob tasdig’ini qabul qilmasa, boshqa DNS 
serveriga so’rov uzatishga harakat qiladi. 
Ba’zida ko’pchilik tarmoq foydalanuvchilari va ilova yaratuvchilari xayron 
qolishadi, nima uchun jiddiy kamchiliklarga ega bu UDP protokolida ilovalar 
xaligacha yaratiladi. UDP kafolatsiz ma’lumot uzatishni ta’minlaydi uning o’rniga 
ilovalar uchun TCP har doim ishonchli ma’lumot uzatish xizmatini ta’minlashi 
afzal emasmi? UDP uchun yaratilayotgan ilovalar soni ko’p hamda ilova 
yaratuvchilari haliyam UDP protokolidan mamnun holda ilovalar yaratib
kelishmoqda, UDP ba’zi ilovalar uchun TCP qaraganda juda mos xisoblanadi, 
quyidagi UDP ning avzalliklarini ko’rib chiqamiz: 

UDP da qachon va qanday ma’lumot uzatilganligi yuzasidan ilova 
pog’onasini nazorat qilish darajasi juda past. Ilovadan UDP ga 
uzatilayotgan ma’lumotlar, UDP segmentiga joylashtiriladi va bu 
segmentlar tarmoq pog’onasiga uzatiladi. TCP da esa, har bir 
uzatilayotgan ma’lumot har doim nazarotda bo’ladi. Uzatuvchi va qabul 
qiluvchi hostlar o’rtasida bir yoki bir nechta kanallarda ma’lumotlar 
o’qimi haddan ziyod oshib ketganda, TCP da yuklanishni nazorat qilish 
(congestion control) mexanizmi bo’lib, u orqali kanal oqimlar 
boshqariladi, ya’ni boshqa kanallarning o’tkazuvchanlik qobiliyatidan 
foydalanib oqim ma’lumotlari taqsimlanadi. Shuningdek, TCP qabul 
qiluvchi hostdan uzatilgan ma’lumotlarni qabul qilganiligi haqidagi 
tasdiqni (acknowledge) uzatuvchi hostga jo’natmagunicha segmentlarni 
qayta uzataveradi. Real vaqtda ishlovchi ilovalar ko’pincha eng kam 
uzatish tezligini talab qiladi va uzatilayotgan segmentni juda kechikib 
ketishiga moslashmagan hamda kichik ma’lumot yo’qolishiga bardoshli 

181 
(tolerate). TCP xizmat modeli ilovalarning qo’yadigan bunday talablariga 
mos kelmaydi. 

UDP oldindan aloqa o’rnatilishini talab qilmaydi. TCP ma’lumotlarni 
uzatishni boshlashidan avval, uch tomonlama aloqa o’rnatilganligi 
haqidagi tasdiqni talab qiladi. UDP esa xech qanday oldindan aloqa 
o’rnatilishini hamda xech qanday tasdiqni talab qilmasdan ma’lumotlarni 
uzataveradi. Shuning uchun ham UDP da aloqa o’rnatish mobaynida 
xech qanday kechikishlar sodir bo’lmaydi. Shu sababli DNS TCP ga 
emas balki UDP ga asoslangan. Biroq DNS TCP ga asoslangan 
bo’lganida, u juda sekin ma’lumot almashgan bo’lar edi. Masalan, HTTP 
so’rovlari uchun UDP dan emas balki TCP dan foydalaniladi, sababi 
matnli Web sahifalar uchun ma’umotlarni taqdim etish juda muhim va 
ishonchli bo’lishi kerak. Shu sababli ham HTTP da TCP bog’lanish 
o’rnatilishi kechikadi, asosan Web hujjatlar yuklab olinayotgan paytda. 

Xech qanday aloqa davomiyligi saqlanmaydi. TCP ikki oxirgi terminal 
o’rtasida aloqa kanalini talab qilingan muddatgacha saqlab turadi. Bu o’z 
ichiga uzatish va qabul qilish buferlari, oqim yuklanishini nazorat 
qiluvchi parametrlar hamda tasdiqni oladi. Bunday imkoniyatlarni UDP 
taklif qilmaydi. TCP ga qaraganda UDP asosida yaratilgan ilovalarda 
ko’proq faol foydalanuvchilar qo’llab quvvatlanadi.

Kichik paket sarlavhasiga ega. Har bir TCP segment sarlavhasi 20 bayt 
axborotdan iborat bo’ladi va UDP segmenti sarlavhasi esa faqatgina 8 
bayt.
Quyidagi rasmda (16.2-rasm) internet ilovalari va ular qaysi protokol 
asosida ishlashi keltirilgan. Ko’rsatilganidek, e-mail, masofada joylashgan 
terminalga chiqish imkoniyatini berish (remote terminal access), Web sahifalar 
hamda fayllarni uzatish asosan TCP ga asoslangan. Bu barcha ilovalar ishonchli 
ma’lumot uzatilishini talab qiladi. Biroq ko’pgina muhim ilovalar TCP ga emas 
balki UDP ga moslab yaratilgan. Masalan, UDP dan RIP protokolida marshrutlar 

182 
jadvalini yangilab turish uchun foydalaniladi. RIP doimiy ravishda (odatda har 5 
daqiqada) yo’qolgan ma’lumotlarni davomiy yangilash orqali qayta tiklaydi 
shuning uchun ham marshrutlar jadvaliga muvofiq eskirgan va yo’qolgan 
ma’lumotlar doim yangilanib turadi. Shu bilan birga, UDP dan tarmoqni 
boshqarishga tegishli ma’lumot (simple network management protocol, SNMP) 
larni tashish uchun ham foydalaniladi. Boshqarish jarayonida TCP ga qaraganda 
UDP dan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Masalan, tarmoqda ishonchlilikni 
ta’minlash, ma’lumot oqimlari oshib borishini oldini olish, oshib borayotgan 
oqimni nazorat qilish hamda stres holatdagi tarmoqlarda TCP dan foydalanish 
orqali muvofaqqiyatga erishish juda qiyin. DNS serverlari uchun UDP dan
foydalanish orqali TCP da sodir bo’ladigan kechikishlarni oldini olish mumkin. 
16.2.-rasm. Mashxur internet ilovalari va ularning quyi pog’onalar transport 
protokollari 
Rasmda keltirilganidek, UDP va TCP bugungi kundagi ko’p qo’llaniladigan 
multimedia ilovalari uchun foydalaniladi, masalan Internet telefoniya, real vaqtda 

183 
video konferensiya va audio va video oqimlaridan foydalanish uchun. Bu ilovalar 
kichik miqdordagi paketlar yo’qolishlariga bardoshli bo’lib, ular uchun ishonchli 
ma’lumot uzatish muhim xisoblanmaydi. Shuningdek, real vaqt ilovalari uchun, 
masalan internet qo’ng’iroq va video konferensiya jarayonida TCP protokolining 
oqimlarni nazorat qilishi sababli ma’lumot yetib kelishi juda kechikib ketadi va 
suhbat jarayonini real bo’lmasligiga katta ta’sir ko’rsatadi. Shu sabab bo’lsa kerak, 
multimedia ilovala yaratuvchilari TCP ga qaraganda UDP ni afzal ko’rishadi. 
Biroq, TCP dan ko’proq media oqimlarni uzatish uchun foydalanib kelinmoqda. 
Masalan, birgina 2004 yilda qariyb 75% jonli va talab bo’yicha video (VoD, 
Video-on-Demand) oqimlari uchun TCP dan foydalanilgan.
UDP segment strukturasini tahlil qilishdan oldin, shuni inobatga olishimiz 
kerakki, barcha ilovalar uchun ishonchli ma’lumot uzatish mumkinmikan: ha, agar 
har bir uzatilgan segment uchun tasdiq xabarini va yetib bormagan ma’lumot 
uchun qayta uzatish talab qilinsa va bu talablarga to’liq xizmat ko’rsatish amalga 
oshirilsa. Ammo, bu ishni amalda qo’llash juda qiyin bo’lib, uzoq vaqt davomida 
xatoliklarni to’g’irlash bandlik davomiyligini oshib ketishiga olib keladi. 

Download 11,41 Mb.