16.3.6. TCP ulanishni boshqarish.
TCP ulashni o‘rnatish tartibi kutish vaqtininig ma’lum darajada oshirishga
qodir (misol uchun, WEB-navigatsiyalashda).
199
16.10-rasm.
TCP protokolida uch tomonlama “qo‘l siqish”da segmentlar
almashinuvi.
Biror bir mijoz (klient) xost jarayonini amalga oshirayotganida, jarayon
bilan ulanishni boshqa xost (server) orqali tashabbus qiladi. Boshida mijoz ilovasi
TCP-mijozni xabarlab, zudlik bilan server bilan TCP ulanishni o‘rnatilishi
kerakligini bildiradi. TCP-mijoz TCP-ulanishni quyidagi ko‘rinishda boshlaydi.
Mijoz tomonidagi TCP server tomonga maxsus segmentni yuboradi, bu
segmentda ma’lumot bo‘lmaydi. SYN bayroq, ushbu segmentning bosh
sarlavhasida joylashgan bo‘lib o‘rnatilgan, shuning uchun ushbu segmentni SYN-
segmenti deyiladi. Mijoz tomonidan boshlang‘ich tartib raqami o‘rnatiladi va uni
SYN-segment maydonida tartib raqam bilan joylashtiradi. SYN-segment IP-
deytagramm bilan tuzilgan holda serverga jo‘natiladi.
200
Qachonki IP-deytagramma SYN-segmenti bilan server xostiga yetib
borganda (agar yo‘qolish bo‘lmasa) uni ichidan SYN-segmentni ajratib oladi,
so‘ng bufer tashkil etadi va o‘zgaruvchan ulanish uchun, keyingi mijozga
segmentni yuboradi,unda TCP-ulanish ajratilishi haqida xabar beradi. Bu segment
ham amaliy ma’lumotlar ushlamagan bo‘lib, lekin uning bosh sarlavhasi kerakli
ma’lumotga ega. Birinchidan, SYN bayrog‘i, oldingi segmentga o‘xshab, 1-raqam
o‘rnatilgan. Ikkinchidan, tasdiqlovchi maydon clentjsn+1 raqamini ushlaydi.
Oxirida, server tartib raqam maydoni, o‘zining boshlang‘ich serverjsn tartib
raqamini ko‘rsatadi. Agar xostlar so‘zlar orqali muloqat qila olganida, unda
ikkinchi segment tarkib ichi ehtimoli, quyidagi ko‘rinishda bo‘lardi: “Men sizning
SYN-segmentingizni oldim, iltimos siz bilan TCP-ulanishni tashkil etsak,
boshlanish tartib raqami clientjsn bilan bo‘lib. Men sizning iltimosingizni
qoniqtirishga tayyorman. Mening boshlang‘ich tartib raqamim serverjsn. Ba’zi
vaqtlarda ikkinchi segmentni SYNACK-segmenti deyiladi.
SYNACK-segmenti qabul qilib , mijoz xotira ajratadi va bufer uchun
o‘zgaruvchan TCP ulanishdan so‘ng serverlarga segmentni jo‘natadi. SYNACK
segmentini qabul qilinganligini tasdiqlovchi maydonga SERVERJSN+1 raqami
joylashadi. Chunki ulanish o‘rnatilib bo‘lganligidan kelib chiqib SYN – segment 0
raqami tashlaydi. Yuqori qadamlarni amalga oshirilgandan so‘ng , mijoz va server
ma’lumotlarni bir biri bilan almashinishga tayyor hisoblanadi. Qolgan barcha
keyingi segmentlarda bayroq SYN teng 0 qiymatda bo‘ladi. TSP – ulanish jarayoni
16.10 rasmda ko‘rsatilgan. Ushbu jarayonda shunchaki mijoz va server 3 ta
segment bilan almashiniladi, bazi hollarda bunday ulanishni o‘rnatilishini “3
tomonlama qo‘l siqish” xam deyiladi.
201
16.11-rasm TCP - ulanishning yopilishi.
TCP – ulanishning yopilish tartibi deganda xotirani ozod etilishi tushuniladi,
ya’ni bufer uchun ajratilgan va o‘zgaruvchan, bu hohlagan tomon tashabbusi bilan
amalga oshirilishi mumkin. 16.11-rasmda TCP ulanishni yopilishi ko‘rsatilgan
bo‘lib, tashabbus mijoz tomondanligi ko‘rinib turibdi. Mijoz jarayoni ulanishini
yopish buyrug’ini generatsiya qilib, natijada TCP- mijoz maxsus segmentni
yuborishga olib keladi. Bu segmentning bosh sarlavhasida FIN bayrog‘iga 1
o‘rnatilgan. Ushbu segment ma’lumotni olishi bilan server buni tasdiqlab beradi.
So‘ng server mijozga tugatuvchi segmentni yuborib , unda FIN bitga xam 1
o‘rnatilgan, o‘z navbatida ushbu segmentni qabul qilganligini mijoz ham
202
tasdiqlaydi. Shundan so‘ng ulanishning barsa resurslari ikkala tomondan ozod
etiladi.
TCP – ulanishning yashash davarida har bir tomonga o‘zgaruvchan TCP –
holat ketma ketligi to‘g‘ri keladi. 16.12-rasmda odatdagi TCP – holatining mijoz
tomonidagi ketma ketligi keltirilgan.
16.12-rasm. TCP mijoz holatining odatdagi ketma ketligi.
Mijoznng birinchi holati CLOSED holati bo‘lib, bu holatda mijoz ilovasi
bilan TCP ulanish ko‘rinishi bo‘lib, soket tuzilishini hosil qiladi. Mijoz tomoni
TCPsi , server tomonga SYN segmntini yuborib va SYN SET holatiga o‘tadi. Bu
holatda u serverdan SYNASK segmenti SYN bitga 1 o‘rnatilganligini. javobini
kutadi, qachonki SYN bitga 1 o‘rnatilganligini. SYNASK – segmentini qabul
qilib, mijoz ESTABLISHED holatiga kiradi va bu holatda segmentlarni amaliy
satx holatida bo‘ladi.
Tassavur qilamiz , ulanishni yopilishini mijoz tomon tashabbus qildi
(bilamizki , server ham ulanishni yopishi mumkin). Bunda mijoz TCP- segmentni
203
FIN bit bilan yuboradi , 1 o‘rnatilgan , va FIN_WAIT_1 holatiga kiradi. Bu holda
mijoz tomon (ACK) tasdiqlashni kutadi, uzatilgan segmentdan . Tasdiqni olib ,
mijoz FIN_WAIT_2 holatiga o‘tadi, bu yerda bu serverdan tugatuvchi segment bit
FIN da o‘rnatilgan 1 ni kutadi. Segmentni olib mijoz tasdiq (qabulni tasdiqlash )
qilib, TIME WAIT holatiga kiradi. Bu holat tasdiqlashni qayta uzatilishdek
qaralib, tugatuvchi segmentni agarda yo‘qolib qolsa, uni tasdiqlash uchun
ishlatiladi. Mijozni TIME WAIT holatda bo‘lish uzunligi, protokolni tadbiq
etilishiga bog‘langan bo‘lib, odatda eng ko‘p holatda qiymati 30 soniya, 1 va 2
daqiqa bo‘ladi. TIME WAIT – holatidan chiqqandan so‘ng, rasmiy TCP-
ulanishining yopilishi bo‘lib , bunda barcha resurslardan ozod bo‘ladi, shu bilan
birga port raqamlari ham.
16.13-rasm.TCP serverninng odatdagi ketma ketlik holati.
Rasm 16.13 da odatdagi server tomonining ketma ketligi holati ifoda etilgan
bo‘lib, TCP – ulanishining bu holatda ulanishni tugatilishi mijoz tomondan
tashabbus qilingan. O‘tishni bir holatdan boshqa holatga o‘tishi bo‘lib, biz buni
tasnif etishni ko‘rib chiqishda to‘xtaymiz.
204
Nazorat savollari.
1. Tarmoq sathini tushuntiring.
2. Ma’lumotlarni ishonchli uzatishni asosiy qoidalari.
3. TCP – ulanishni tushuntiring.
4. TCP- segment tuzilmasi.
5. TCP –ulanishni boshqarish.
6. Internet tarmog‘i modeli protokollarining sathini sanab bering?
7. Amaliy pog‘onasining vazifasini tushuntIPing?
8. Amaliy pog‘onadagi protokollarni sanab bering?
9. Transport pog‘onasining vazifasini tushuntIPing?
10. Transport pog‘onadagi protokollarni sanab bering?
11. TCP protokolining vazifasini tushuntIPing?
12. UDP protokolining vazifasini tushuntIPing?
13. Tarmoq pog‘onasining vazifasini tushuntIPing?
14. Kanal pog‘onasining vazifasini tushuntIPing?
15. Fizik pog‘onasining vazifasini tushuntIPing?
16. 11.OSImodelining sathlarini sanab bering?
17. Ma’lumotlar inkapsulyatsiyasi deganda nimani tushunasiz?
| 