5
kutubxonalar uchun juda zarurdir va tez kunlarda hal etilmasa kutubxona fondlariga,
bilim xazinamizdan foydalanishga ko‘p zarar etishi mumkin.
Fondlarni saqlashga ta’sir qiladigan omillar. Kutubxonalar fondini uzoq vaqt
asrash ayni paytda kitob va boshqa hujjatlar tayyorlanadigan materiallarning
mexanik jihatidan mustahkam va biologik barqaror bo‘lishini
hamda ularni
o‘g‘irlanish va nobud bo‘lishdan saqlashni nazarda tutadi.
Quyida kutubxonada
fondlarini saqlashning bir qancha omillari mavjud :
1.Ijtimoiy omillar.
-Kutubxonachi va kitobxonlarda kutubxona fondining saqlanishi uchun
javobgarlik hissini tarbiyalash;
-Asrashning to‘g‘ri, mikromuhit rejimini yaratish;
-Adabiyotlarni qabul qilish, ularni berish va nazorat qilish;
-Injenerlik-texnikaviy uskunalar (elektr qurilmalar, shamollatgich, suv, quvur,
kanalizatsiya tizimlari va boshqalar) ning to‘g‘ri ishlatilishini hamda yong‘in
xavfsizligi ustidan doimiy nazorat;
-Fondni
hasharotlar, kemiruvchilar va boshqa kitob zararkunandalaridan
biologik himoya qilish.
Kutubxona fondini saqlashga ijtimoiy-fizikaviy va biologik omillar ta’sir qiladi.
Fondda normal sanitariya holati hamda iqlim holatini saqlash yo‘li bilan
mikroorganizmlarning fondga zararli ta’siri yo‘qotiladi. Zarur bo‘lib qolgan vaqtlarda
kutubxonachilar fondxonani dezinfeksiyalashni so‘rab sanitariya epidemiologiya
stansiyasiga murojaat qiladilar. Fondni etilin oksid gazi
bilan dezinfeksiya qilish
yaxshi samara beradi. Fond saqlash sharoiti buzilganda, fondxonada namlik oshib
ketganda hasharotlar ko‘payadi. Kutubxona fondini tashkil qiladigan materiallarning
mustahkam bo‘lishiga ularni himoya qatlami bilan ta’minlash orqali erishiladi.
Odatdagi qalin muqova,
super muqova, papka, quti, g‘ilof, muqovani o‘raydigan
kleyonka, kitob tashiladigan idish ana shunday qoplamlar vazifasini o‘taydi.
6
Nashrlarning normal fizik holati asrashning to‘g‘ri usullari bilan saqlanadi.
Kitoblarning aksariyat turlari tikka qo‘yiladi, ularning orasida, albatta, havo o‘tib
turadigan tirqish bo‘lishi shart. Stelaj tokchalarida bo‘sh joy bo‘lsa, turli xil tuzilgan
tutqichlardan foydalaniladi. Faqat katta kitoblar gazeta va boshqa katta hajmli
materiallar uchun yotqizilib saqlashga ruxsat beriladi. Fondxonaning havosi fond
uchun zararli bo‘lgan ximiyaviy va mexanik moddalar bilan ifloslanishi mumkin.
Havoda ko‘pincha gazlar – sulfidlar , serovodorod,
uglerod oksidi, azot va xlor
oksidi, xlorid va nitrat kislotalarining bug‘lari, shuningdek, smolali moddalar
uchraydi. Binoning gazlanish darajasi unga kelayotgan
havoni filtrlash orqali,
ayniqsa shamollatish orqali kamaytiriladi. Butun fondni obdon changdan tozalash
changyutgichlar yordamida yiliga 2-3 marta qo‘l kuchi bilan amalga oshiriladi.
Bundan tashqari kutubxona har oyda changdan tozalanadi. Fondning buzilish
darajasi unga tushadigan nur oqimining kuchi va davomiyligiga ham bevosita
bog‘liq. Shuning uchun bino fondda odamlar bo‘lgan paytdagina yoritilishi kerak.
Fondxonada yoritishning ikki turi mavjud: tabiiy va sun’iy. Tabiiysi –
quyosh nuri
yoki kunduz yorug‘ligi. Fond iloji boricha quyosh nuri tushishidan himoyalanishi
lozim. Quyosh nuri radiatsiyasi axborot tashuvchilarning moddiy asoslarida qaytarib
bo‘lmaydigan optik, mexanik, ximiyaviy o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.
