O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIAXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND
FILIALI
"Axborot xavfsizligi" kafedrasi
Tasdiqlayman
“ “
202_ yil
Mustaqil ta’lim ish kundaligi
Fan
Kiberxavfsizlik asoslari
Guruh 22-06
Talaba Eshbekov sarvar
Rahbar _________
TARMOQ SKANERINI TADQIQ QILISH
Reja:
1. Tarmoq skanerini tadqiq qilish
2 Simsiz tarmoq arxitekturasi
3.Tashkilot axborot xavfsizligi siyosati
Axborot xavfsizligining siyosatini ishlab chiqishda, avvalo himoya qilinuvchi
ob`ekt va uning vazifalari aniqlanadi. So‘ngra dushmanning bu ob`ektga qiziqish
darajasi, hujumning ehtimolli turlari va ko‘riladigan zarar baholanadi. Nihoyat,
mavjud qarshi ta’sir vositalari yetarli himoyani ta‘minlamaydigan ob`ektning zaif
joylari aniqlanadi. Odatda ko‘p sonli foydalanuvchilarga ega bo‘lgan korporativ
kompyuter tarmoqlari uchun maxsus “Xavfsizlik siyosati”
deb
ataluvchi
, tarmoqda ishlashni ma’lum tartib va qoidalarga bo‘ysindiruvchi
(reglamentlovchi) hujjat tuziladi. Siyosat odatda ikki qismdan iborat bo‘ladi:
umumiy prinsiplar va ishlashning muayyan qoidalari.
Umumiy prinsiplar Internetda xavfsizlikka yondashishni aniqlasa, qoidalar
nima ruxsat etilishini va nima ruxsat etilmasligini belgilaydi. Qoidalar muayyan
muolajalar va turli qo‘llanmalar bilan to‘ldirilishi mumkin. Hozirgi kunda axborotni
himoyalashning tashkiliy choralari, shuningdek dasturiy va texnik vositalar yetarli
samara bermay qoldi. Shu bois, huquqiy, jumladan, jinoiy-huquqiy himoya vositalari
xavfsizlikning qo‘shimcha choralari sifatida yuzaga keldi.
Tez rivojlanib borayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bizning
kundalik hayotimizning barcha jabhalariga sezilarli o‘zgarishlarni olib kirmoqda.
Hozirda “axborot tushunchasi” sotib olish, sotish, biror boshqa tovarga almashtirish
mumkin bo‘lgan maxsus tovar belgisi sifatida tez-tez ishlatilmoqda. Shu bilan birga
axborotning bahosi ko‘p hollarda uning o‘zi joylashgan kompyuter tizimining
bahosida bir necha yuz va ming barobarga oshib ketmoqda. Shuning uchun
tamomila tabiiy holda axborotni unga ruxsat etilmagan holda kirishdan,
qasddan o‘zgartirishdan, uni o‘g‘irlashdan, yo‘qotishdan va boshqa jinoiy
harakatlardan himoya qilishga kuchli zarurat tug‘iladi. Ammo, jamiyatning
avtomatlashtirishni yuqori darajasiga intilishi uni foydalaniladigan axborot
texnologiyalarning xavfsizligi saviyasiga bog‘liq qilib qo‘yadi.
Axborotning muhimlik darajasi qadim zamonlardan ma’lum. Shuning uchun
ham qadimda axborotni himoyalash uchun turli xil usullar qo‘llanilgan. Ulardan biri
– sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs
o‘qish imkoniga ega bo‘lmagan. Asrlar davomida bu san’at – sirli yozuv jamiyatning
yuqori tabaqalari, davlatning elchixona rezidensiyalari va razvedka missiyalaridan
tashqariga chiqmagan. Faqat bir necha o‘n yil oldin hamma narsa tubdan o„zgardi,
ya’ni axborot o‘z qiymatiga ega bo‘ldi va keng tarqaladigan mahsulotga aylandi. Uni
endilikda ishlab chiqaradilar
, saqlaydilar, uzatadilar, sotadilar va sotib oladilar.
Bulardan tashqari uni o‘g‘irlaydilar, buzib talqin etadilar va soxtalashtiradilar.
Shunday qilib, axborotni himoyalash zaruriyati tug‘iladi.
Simsiz tarmoq arxitekturasi.
Axborot uzatishning simsiz texnologiyalari tarixi XIX asrning oxiriga kelib
birinchi radiosignal uzatilishi bilan boshlangan va XX asrning 20-yillarida
amplituda modulyatsiyali radio qabul qilgichlar paydo bo’lishi bu texnologiyalarni
rivojlanish jarayonlariga katta ta’sir ko’rsatdi. 1970-yillarga kelib tovushni
radioto’lqinlar orqali uzatuvchi birinchi simsiz radiotelefonlar yaratildi.
Dastlab bular analog tarmoqlarda ishlagan bo’lsa, 80-yillar boshida raqamli
standartlarga o’tish
boshlanganligini anglatuvchi
, spektrni yaxshi taqsimlashini,
eng yaxshi sifatli signalni va eng yaxshi xavfsizlikni ta’minlovchi GSM standarti
ishlab chiqildi. XX asrning 90-yillarida simsiz tarmoqlar holatini mustahkamlash
jarayonlari yuz berishi, bu texnologiyalarni jadallik bilan rivojlanishiga olib keldi.
Bugungi kunda simsiz texnologiyalar kundalik hayotimizga mustahkam joylashib
bormoqda, yuqori tezlikni ta’minlash bilan birga ular yangi qurilma va xizmatlarni
taqdim etmoqda. Yangi CDMA (Code Division Multiple Access - kanallarni kodli
taqsimlash texnologiyasi), GSM (Global Systems for Mobile Communications-
mobil aloqa tarmoqlarining global tizimi), TDMA (Time Division Multiple Access-
kanallarni vaqt orqali taqsimlash texnologiyasi), 802.11, WAP (Wireless
Application Protocol-simsiz texnologiyalar protokoli), 3G va 4G (uchinchi va
to’rtinchi avlod texnologiyalari), GPRS (General Packet Radio Service,
ma’lumotlarni paketlab uzatish xizmati), Bluetooth (o’rta va qisqa masofa tarmog’i),
EDGE (Enhanced Data Rates for GSM Evolution, takomillashtirilgan GSM tarmoq)
va shu kabi texnologiyalarning xilma-xilligi bu sohada tub burilish
boshlanayotganini anglatib turibdi. Simsiz lokal tarmoqlar (WLAN) hamda o’rta
va qisqa masofa tarmoq (Bluetooth) larning rivojlanishi juda istiqbollidir. Simsiz
lokal tarmoqlar aeroportlar, universitet va institutlar,
mehmonxonalar
, restoranlar,
korxona va tashkilotlar tarmoqlarida ko’plab qo’llanilmoqda.
Simsiz tarmoqlarni standartlarini ishlab chiqish 1990 yilda butunjahon IEEE
(Elektr va elektronika bo’yicha muhandislar instituti) tashkiloti tomonidan 802.11
komiteti tashkil etilishi bilan boshlangan. Butunjahon o’rgimchak to’ri va bu
tarmoqda simsiz qurilmalar yordamida ishlash g’oyasi simsiz texnologiyalarning
rivojlanish jarayonlariga muhim turtki vazifasini o’tadi.
90-yillar oxiriga kelib foydalanuvchilarga WAP-xizmati taqdim etildi. Shuni
ta’kidlash kerakki boshida bu xizmat ko’pchilikda uncha qiziqish uyg’onmadi.
WAP-xizmati asosiy axborot xizmatlari sifatida - yangiliklar, ob-qavo, kundalik va
boshqa xizmatlar to’plamini taqdim etgan edi. Shuningdek, Bluetooth va WLAN
dan ham ushbu aloqa vositalarining qiymati yuqoriligi bois juda kam miqdorda
foydalanishgan. Lekin narxlarning tushishi ushbu vositalarga bo’lgan talab va
qiziqishni ortishiga sabab bo’ldi.
XXI asrning dastlabki o’n yilligi o’rtalariga kelib simsiz Internet-servisi
foydalanuvchilarining soni bir necha o’n millionga etdi. Simsiz Internet- aloqasining
paydo bo’lishi bilan birinchi o’rinda uning xavfsizligini ta’minlash masalalari
ko’tarildi. Simsiz tarmoqlardan foydalanganda paydo bo’lgan asosiy muammolar
sirasiga quyidagilarni keltirib o’tish lozim - bu maxsus xizmat, tijorat tashkilotlari
va xususiy tadbirkorlar jo’natmalarini tutib qolish, kredit kartochkalar nomerlarini
tutib qolish, bog’lanish uchun to’lov vaqtini o’g’irlash, kommunikatsiya markazlari
ishiga xalal berish kabilardir.
Bu muammolar aloqa standartlarini takomillashtirish orqali hal etib
borilmoqda. Simsiz texnologiyalar taraqqiyotining ahamiyatli jihati shundaki, bu
texnologiyalardan uy sharoitidagi foydalanuvchilar qulay tarzda foydalana
olishlaridir. Uy tarmog’i qurilmalari sonining ortishi bilan ushbu qurilmalarni
birbiri bilan ulovchi ko’plab simlar bu tarmoqning asosiy muammosiga aylanib
bormoqda. Bu o’z navbatida simsiz texnologiyalarga o’tishga sabab tug’dirmoqda.
Simsiz texnologiyalarning yakka tartibda foydalanuvchilari soni salmoqli
bo’lsada tezkor o’sib boruvchi segmenti - bu uning korporativ foydalanuvchilari
hisoblanadi. Ma’lumotlarni simsiz uzatish muhim strategik vosita hisoblanib
korxonada unumdorlikni oshishi (hodimlar korporativ axborotlarga doimiy va
tezkor ega bo’ladilar, ular yangiliklardan tezkor boxabar bo’ladilar) ni ta’minlaydi,
mijozlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshiradi (bir vaqtning o’zida ularning
shikoyatlarini va xohishlarini qabul qilish hamda bir vaqtning o’zida sezish
mumkin), raqiblarga nisbatan ustunlikni yaratadi (axborotlarni almashish va qaror
qabul qilish tezliklarini oshishi). Bir so’z bilan simsiz texnologiyalarni kelajak
texnologiyalari deb aytishimiz mumkin.Tarmoq skanerini tadqiq qilish.
Umumiy tarmoqni inventarizatsiya qilishda IP-skaner bu foydalanuvchining
mahalliy tarmog'ida mavjud qurilmalarni topishni osonlashtiradigan ajralmas
vositadir. Barcha ma'lumotlar avtomatik ravishda olinadi va mahalliy tarmoqda
topilgan kompyuterlar va boshqa qurilmalar haqida batafsil ma'lumot mavjud. IP-
qurilma skaneri bir vaqtning o'zida bir nechta muhim vazifalarni bajarishga imkon
beradi.
IP tarmoq skaneri juda moslashuvchan va sezgir interfeysga bundan tashqari
qo'shimcha ravishda juda ko'p
zarur funktsiyalarga ega
, oson sozlanadigan
parametrlar va yuqori tezlik. Mahalliy tarmoqni skanerlash uchun har qanday
dasturning asosiy xususiyatlaridan biri bu tarmoq xavfsizligiga e'tibor berishdir.
IP-manzil skaneri foydalanuvchi tarmoqlariga ulangan barcha qurilmalar va ushbu
qurilmalardagi ochiq portlar haqida ma'lumot beradi. Muayyan qurilmaning
tarmoqqa zararli yoki zararli ekanligini masofadan tekshirishingiz mumkin.
LAN-dagi IP-manzil skanerlari barcha qurilmalarni kuzatishga va tarmoq va
ma'lumotlar bazasi xavfsizligiga zararli bo'lishi mumkin bo'lgan shubhali
elementlarni yo'q qilishga imkon beradi.Port raqamlari va IP manzillaridan
tashqari, o'rnatishdan so'ng darhol skanerlash yordam dasturi qurilmalar haqida
barcha mavjud ma'lumotlarni taqdim etishga tayyor. Skanerlash jarayoni 100%
avtomatlashtirilgan, sodda va ko'p vaqtni talab qilmaydi. Shu bilan birga,
brauzerning rolini hech qachon e'tibordan chetda qoldirmaslik kerak, chunki u
tarmoqni raqamli tahdidlardan va har qanday zarardan himoya qiladi.
Siz ba'zi tarmoq elementlarini qo'lda kuzatib borish qiyinligini payqagan
bo'lishingiz mumkin. Brauzer ularni qisqa vaqt ichida to'ldirib, ularni izlashni
soddalashti radi. U sizning mahalliy tarmog'ingizdagi har qanday xostning aniq IP
manzilini beradi.
Tarmoqni skanerlash vositalaridan foydalanib qanday ma'lumotlarni to'plash
mumkin? Sichqonchani bosish va mahalliy tarmoqni skanerlash dasturi barcha
aniqlangan tarmoq qurilmalari to'g'risida to'liq ma'lumot oladi. Odatda bu
quyidagilarni o'z ichiga oladi:
| 