Xulosa
Xulosa o‘rnida shuni ta'kidlash kerakki, yuqorida ta'riflab o‘tilgan elektromagnit
nurlanish turlarining barchasi tashqi ko‘rinishidan har xil bo‘lsa hamki, mohiyatan
ularning bari o‘zaro egizaklardir. Spektrning istalgan qismidagi istalgan
elektromagnit nurlanishlar, elektr maydoni va magnit maydonlarining vakuumda
yoki, biror muhitda o‘zaro ko‘ndalang tebranishlarini o‘zida namoyon qiladi.
Ularning barchasi vakuumda yorug‘lik tezligi c bilan tarqaladi hamda, bir-biridan
faqatgina to‘lqin uzunligiga ko‘ra farqlanadi xolos. Ayni farq natijasidan esa, ular
tashiydigan energiya qiymatlarining farqi yuzaga keladi. Shuni ham aytsih kerakki,
maqolada keltirilgan elektromagnit nurlanishlarning to‘lqin uzunliklariga binoan
chegaralari nisbiy ravishda olingandir. Boshqa manbalarda sizga yana boshqacharoq
tavsif bilan yondoshilgan nisbiy chegaralarga duch kelishingiz ehtimoldan holi
emas. Xususan, ba'zan haqli ravishda, mikroto‘lqinlarning katta to‘lqin uzunligiga
ega turlarini ham, o‘ta yuqori chastotali radioto‘lqinlar diapazoniga kiritishadi va
bunday yondoshuv ham mutlaqo to‘g‘ridir. Shuningdek, qattiq ultrabinafsha nurlar
diapazoni hamda, yumshoq rentgen nurlar diapazonlari orasida hamm hamda, qattiq
rentgen nurlari va yumshoq gamma-nurlari orasida
Mavzu:
Ijtimoiy injeneriyaning asosiy turlari
Ijtimoiy injeneriyaning asosiy turlariIjtimoiy injeneriyaning 5 turiXavfsiz
kompyuter tizimlariga kirish va maxfiy ma'lumotlarni buzish uchun texnik
tajribasidan foydalanadigan tajovuzkor haqida hammamiz bilamiz. Ushbu turdagi
tajovuzkorlar doimiy ravishda yangiliklar bilan shug'ullanadi va bizni tarmoq
himoyasini kuchaytiradigan yangi texnologiyalarga sarmoya kiritish orqali ularning
ekspluatatsiyasiga qarshi turishga undaydi.Biroq, bizning vositalarimiz va
echimlarimizni chetlab o'tish uchun turli xil taktikalardan foydalanadigan boshqa
turdagi hujumchilar mavjud. Ular "ijtimoiy muhandislar" deb ataladi, chunki ular
har bir tashkilotda mavjud bo'lgan bir zaiflikdan foydalanadilar: inson psixologiyasi.
Telefon qo'ng'iroqlari va foydalanuvchilar bilan muloqot qilishning boshqa
vositalaridan foydalangan holda, bu tajovuzkorlar odamlarni tashkilotning maxfiy
ma'lumotlariga kirish huquqini o'tkazishga majbur qiladi.Ijtimoiy muhandislik - bu
zararli faoliyatning keng doirasini qamrab oluvchi atama. Ushbu maqolaning
maqsadlari uchun keling, ijtimoiy muhandislar foydalanadigan beshta eng keng
tarqalgan hujum turlariga e'tibor qaratamiz.1. FishingFishing bugungi kunda sodir
bo'ladigan ijtimoiy muhandislik hujumining eng keng tarqalgan turidir. Lekin aniq
nima? Yuqori darajada, ko'pchilik fishing firibgarlari uchta narsani bajarishga
harakat qilishadi:Ismlar, manzillar va ijtimoiy xavfsizlik raqamlari kabi shaxsiy
ma'lumotlarni oling.Foydalanuvchilarni fishing ochilish sahifalari joylashgan
shubhali veb-saytlarga yo'naltiradigan qisqartirilgan yoki chalg'ituvchi havolalardan
foydalaning.Foydalanuvchiga imkon qadar tezroq javob berishga harakat qilish
uchun tahdidlar, qo'rquv va shoshilinchlik hissini qo'shing.Hech qanday ikkita
fishing elektron pochtasi bir xil emas. Aslida, fishing hujumlarining kamida olti xil
kichik toifalari mavjud. Bundan tashqari, barchamiz bilamizki, ularning ba'zilari
ham aniq chegaraning o‘zi yoq.
noto'g'ri ishlanadi, chunki xabarlar imlo va grammatik xatolardan aziyat chekadi.
Biroq, bu elektron pochta xabarlari odatda bir xil maqsadga ega - foydalanuvchi
hisob ma'lumotlari va boshqa shaxsiy ma'lumotlarni o'g'irlash uchun soxta veb-
saytlar yoki shakllardan foydalanish.Yaqinda o'tkazilgan fishing kampaniyasi
hujumga uchragan elektron pochta xabarini yuborish uchun buzilgan elektron pochta
hisobidan foydalanadi. Ushbu xabarlar qabul qiluvchilardan o'rnatilgan URL
manzilini bosish orqali taklif qilingan hujjatni ko'rishni so'radi. Symantec Click
Protection URL manzili bilan himoyalangan ushbu zararli URL qabul qiluvchilarni
OneNote hujjatiga o‘rnatilgan ikkinchi zararli URL-manzilni yetkazib beruvchi
buzilgan SharePoint hisobiga yo‘naltirdi. Bu URL oʻz navbatida foydalanuvchilarni
Microsoft Office 365 kirish portali sifatida koʻrsatuvchi fishing sahifasiga
yoʻnaltiradi.2. Old gaplarBahona - bu ijtimoiy muhandislikning yana bir shakli
bo'lib, tajovuzkorlar o'z qurbonlarining shaxsiy ma'lumotlarini o'g'irlash va o'g'irlash
uchun yaxshi bahona yoki uydirma stsenariy yaratishga e'tibor berishadi. Ushbu
turdagi hujumlarda firibgar odatda o'z shaxsini tekshirish uchun o'z nishonidan
ma'lum miqdordagi ma'lumotga muhtojligini aytadi. Aslida, ular bu
ma'lumotlarni o'g'irlashadi va undan shaxsiy ma'lumotlarni o'g'irlash yoki
ikkilamchi hujumlarni amalga oshirish uchun foydalanadilar.Ba'zan rivojlangan
hujumlar tashkilotning raqamli va/yoki jismoniy kamchiliklaridan foydalanadigan
biror narsa qilish orqali o'z maqsadlarini aldashga harakat qiladi. Misol uchun,
tajovuzkor maqsadli kompaniyaning jismoniy xavfsizlik guruhini ularni binoga
kiritishga ishontirishi uchun IT xizmatlarining tashqi auditorini o'zini namoyon
qilishi mumkin.Fishing hujumlari birinchi navbatda qo'rquv va shoshilinchlikni o'z
foydasiga ishlatsa-da, bahona hujumlari jabrlanuvchiga yolg'on ishonch hissini
yaratishga tayanadi. Bu tajovuzkordan o'z nishonida shubha uchun ozgina joy
qoldiradigan ishonchli hikoyani yaratishni talab qiladi.Predlog turli shakllarda
bo'lishi mumkin va bo'ladi. Shunga qaramay, ushbu turdagi hujumni qabul qilgan
ko'plab tahdid qiluvchilar moliyani rivojlantirish bo'limining kadrlari yoki xodimlari
sifatida niqoblanishni tanlaydilar. Verizon o'zining 2019 yilgi Ma'lumotlar buzilishi
bo'yicha tekshiruvlar hisobotida (DBIR) topganidek, bu niqob ularga C-darajali
rahbarlarni nishonga olishga imkon beradi.
3. JozibasiBait ko'p jihatdan fishing hujumlariga o'xshaydi. Biroq, ularni ijtimoiy
muhandislikning boshqa turlaridan ajratib turadigan narsa bu hujumchilar
qurbonlarni yo'ldan ozdirish uchun foydalanadigan biron bir narsa yoki ne'mat
va'dasidir. Lures bepul musiqa yoki filmlarni yuklab olish taklifidan foydalanishi
mumkin, masalan, foydalanuvchilarni o'z login ma'lumotlarini topshirishda aldash
uchun.Hujumchilar, shuningdek, jismoniy vositalar orqali inson qiziqishidan
foydalanishga e'tibor qaratishlari mumkin.Misol uchun, 2018-yil iyul oyida
KrebsOnSecurity AQShda davlat idoralari va mahalliy hukumatlarga hujum qilish
kampaniyasi haqida xabar berdi. Operatsiya Xitoy pochta markasi bosilgan
konvertlarni jo'natdi, ularda chalkash xat va kompakt disk (CD) bor edi. Maqsad,
qabul qiluvchilarning qiziqishini uyg'otish edi, ular kompakt diskni yuklab olishlari
va shu bilan beixtiyor kompyuterlarini zararli dasturlar bilan yuqtirish edi.4 Quid
Pro QuoBezorilik singari, kvid pro-kvo hujumlari ham ma'lumot evaziga foyda
keltiradi. Bu foyda odatda yaxshilik shaklida bo'ladi, bezorilik esa odatda foyda
shaklida bo'ladi.So'nggi yillarda paydo bo'lgan "quid pro-kvo" hujumlarining eng
keng tarqalgan turlaridan biri firibgarlarning AQSh Ijtimoiy xavfsizlik boshqarmasi
(SSA) timsoli bo'lishidir. Ushbu soxta SSA xodimlari tasodifiy shaxslar bilan
bog'lanib, ularga kompyuterda muammo borligi haqida xabar berishadi va ulardan
shaxsiy ma'lumotlarni o'g'irlashga qaratilgan ijtimoiy xavfsizlik raqamlarini
tekshirishni so'rashadi. Federal Savdo Komissiyasi (FTC) tomonidan aniqlangan
boshqa hollarda, tajovuzkorlar soxta SSA veb-saytlarini yaratadilar, ular
foydalanuvchilarga yangi ijtimoiy sug'urta kartalariga murojaat qilishlariga yordam
berishlari mumkin, ammo buning o'rniga ularning shaxsiy ma'lumotlarini
o'g'irlashadi.Ammo shuni ta'kidlash kerakki, tajovuzkorlar SSA mavzusidagi
fokuslarga qaraganda ancha murakkab bo'lgan quid pro-kvo jumlalaridan
foydalanishi mumkin. Avvalgi hujumlar ko‘rsatganidek, ofis
xodimlari arzon ruchka yoki hatto shokolad bari uchun o‘z parollaridan voz
kechishga ko‘proq tayyor.
5. Orqaga o'tishBizning eng so'nggi ijtimoiy hujumimiz bugungi kunda "Tailgating"
deb nomlanadi. Ushbu turdagi hujumlarda, to'g'ri autentifikatsiyasi bo'lmagan
kimdir tasdiqlangan xodimni cheklangan hududga kuzatib boradi. Hujumchi o'zini
yetkazib berish haydovchisi sifatida ko'rsatishi va boshlash uchun bino tashqarisida
kutishi mumkin. Xodim xavfsizlik ruxsatini olganida va eshikni ochganda,
tajovuzkor xodimdan eshikni ushlab turishni so'raydi va shu bilan binoga kirish
huquqiga ega bo'ladi.Tailgating barcha korporativ muhitlarda, masalan, kirish uchun
kalit kartadan foydalanishni talab qiladigan yirik kompaniyalarda ishlamaydi. Biroq,
o'rta biznesda tajovuzkorlar xodimlar bilan suhbatni boshlashlari va bu tanishlik
namoyishidan
oldingi
stolni
chetlab
o'tish
uchun
foydalanishlari
mumkin.Darhaqiqat, Siemens Enterprise Communications kompaniyasining
xavfsizlik bo'yicha maslahatchisi Kolin Greenless ushbu taktikani FTSE ro'yxatiga
kiritilgan moliyaviy kompaniyaning bir nechta qavatlari va ma'lumotlar xonasiga
kirish uchun ishlatgan. U hatto uchinchi qavatdagi majlislar zalida do‘kon ochib, u
yerda bir necha kun ishlashga muvaffaq bo‘ldi.Ijtimoiy muhandislik bo'yicha
tavsiyalarIjtimoiy muhandislik hujumlari bilan shug'ullanadigan tajovuzkorlar
ma'lumotni buzish uchun inson psixologiyasi va qiziqishini ovlaydi. Ushbu insonga
qaratilgan e'tiborni hisobga olgan holda, tashkilotlar o'z xodimlariga ushbu turdagi
hujumga qarshi turishga yordam berishlari kerak.Foydalanuvchilarga ijtimoiy
muhandislik sxemalaridan qochishga yordam berish uchun tashkilotlar xavfsizlik
bo'yicha o'quv dasturlariga kiritishi mumkin bo'lgan ba'zi maslahatlar:Ishonchsiz
manbalardan kelgan elektron pochta xabarlarini ochmang. Do'stingiz yoki oila
a'zolaringizdan
shubhali
xat
olsangiz,
shaxsan
yoki
telefon
orqali
bog'laning.Notanishlarning takliflariga ishonmang. Shubha! Agar takliflar haqiqat
bo'lish uchun juda yaxshi ko'rinsa, ular firibgarlikdir.Ish joyingizdan chiqayotganda
noutbukni qulflang.Antivirus dasturini sotib oling. Hech qanday AV yechimi
foydalanuvchi ma'lumotlarini buzadigan har qanday tahdiddan himoya qila olmaydi,
lekin ular ba'zi hujumlardan himoya qilishga yordam beradi.Qanday sharoitlarda
notanish
odamni
binoga
kiritishingiz
mumkinligini
tushunish
uchun
kompaniyangizning maxfiylik siyosatini o'qing.
1.
Ijtimoiy himoya tushunchasi birinchi marta qachon qo’llanilgan?
a)1935 b)1942 c)1921 d)1933
2.
O’zbekistonda ID tizimi qachon qollanila boshlandi?
a)20-asr 20-yillari b)20-asr 30-yillari c)20-asr 70-yillari d)20-asr 60-yillari
3.2000-yilda O’zbekistonda qancha mablag’ ijtimoiy himoyaga ajratilgan ?
a)72.4 mlrd b)68.4 mlrd c)99.7 mlrd
4.
Genetik injeneriyaga qachon asos solindi?
a)1972 b)1970 c)1975 d)1971
5.
Genetik injeneriyada kim o’zining birinchi tajribasini o’tkazgan?
a)G.Mendel b)P.Berg c)CH.Darvin d)Yeso
6.
Strategik rejalashtirish qachon vujudga keldi?
a)1960-1970 b)1950-1960 c)1970-1980 d)1955-1965
7.
Ilg’or g’arb firmalari qachon strategik boshqaruvga o’tdi?
a)1980 b)1970 c)1950 d)1955
8.
Ixtirochi F.Teylor qachon yashab o’tgan?
a)1856-1915 b)1850-1916 c)1844-1899 d)1866-1920
9.
Ijtimoiy injeneriya terminini kim birinchi bolib kiritdi?
a)R.Paym b)Karl Popper c)Rostov d)Kejenseva
10.
Sotsiologiya tuzilmasida ijtimoiy injeneriya necha tashkiliy blokni tashkil
qiladi?
a)4 ta b)5 ta c)6ta d)7ta
| 