| Ta'lim ravnaqi. Maorif va madaniyat barkamol insonning shakllantirishning eng muhim vositasidir. Shu boisdan ham mustaqil O'zbekistonda maorif va madaniyat ishlarining eng muhim va dolzarb soha sifatida rivojlantirishga alohida e'tibor berildi. 1992 yil 2 iyulda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasining “Ta'lim to'g'risida”gi qonuni hamda 1991 – 1996 yillarda e'lon qilingan 30 dan ziyod Prezident farmonlari va Vazirlar Mahkamasining qarorlari asosida ta'lim sohasida qator o'zgarishlar amalga oshirildi. Maktabgacha ta'lim tizimida uylarda tashkil etiladigan bolalar bog'chalari hamda “bolalar bog'chasi - maktab” majmui tarmog'i rivojlanadi. Bolalarga chet tillarini, xoreografiya, tasviriy va musiqa san'ati, kompyuter savodxonligi asoslarini o'rgatuvchi 800 dan ortiq guruh tashkil etildi. “Sog'lom avlod uchun”, “Iqtisodiy ta'lim”, “Qishloq maktabi”, “Rivojlanishda nuqsoni bo'lgan bolalarni tiklash” va boshqa tarmoq dasturlari ishlab chiqildi hamda ta'lim jarayoniga tadbiq etila bordi. Oliy ta'lim sohasida ham ko'plab yangi o'quv yurtlari ochildi. 1992 yil 28 fevraldagi Prezident farmoni bilan 8 ta viloyat pedagogika institutlari universitetlarga aylantirildi. Eng zarur zamonaviy mutaxassislar bo'yicha yangi oliy o'quv yurtlari – O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi, Qurolli kuchlar akademiyasi, Ichki ishlar vazirligi akademiyasi, Bank – moliya akademiyasi, Toshkent moliya instituti, Navoiy konchilik instituti, Samarqand davlat chet tillari instituti, Andijon iqtisodiyot va boshqaruv instituti, Jizzax politexnika instituti, Qarshi agrar – iqtisodiyot instituti, Navoiy davlat pedagogika instituti, Namangan muxandislik – iqtisodiyot instituti hamda viloyatlarda yirik universitetlarning filiallari tashkil etildi. 1997 yil boshlarida Respublika Oliy ta'lim tizimida 58 ta oliy o'quv yurti, shu jumladan 16 ta universitet va 42 ta institut faoliyat ko'rsatdi. Ularda 164 ming talaba o'qidi, 18,5 ming professor – o'qituvchi faoliyat ko'rsatdi. Abiturientlar va talabalarnrng bilim darajasini test va reyting asosida baholashning ilg'or usullari joriy etildi. Iste'dodli yoshlarni moddiy va ma'naviy rag'batlantirish, ularning chet elda o'qishini qo'llab – quvvatlash maqsadida “Ulug'bek”, “Umid”, Respublika bolalar fondi, “Kamolot”, “Sog'lom avlod uchun”, “Iste'dod” jamg'armalari tashkil etildi. Ta'lim tizimida bir qator chora – tadbirlar amaalga oshirilsada, hali bu sohada jiddiy kamchiliklar mavjud edi. Xususan, ta'lim tizimi, kadrlar tayyorlash jamiyatda bo'layotgan demokratik o'zgarishlar, bozor islohatlari talablari bilan bog'lanmagan edi. O'quv jarayonining moddiy texnika va axborot bazasi qoniqarsiz ahvolda edi. Ta'lim muassasasida zamonaviy o'quv adabiyotlari va didaktik materiallar yetishmasdi. Yuqori malakali pedagoglar yetishmasdi. Maktab o'quvchilirida mustaqil fikr shakllantirilmayotgan edi. Ta'lim tizimi, fan va ishlab chiqarish o'rtasida hamkorlik, integratsiya o'rnatilmagandi. Kadrlar tayyorlashda marketing mavjud emasdi. Amaldagi ta'lim tizimi zamonaviy taraqqiy topgan davlatlar darajasidan ancha orqada edi. Shu boisdan ta'lim tizimini tubdan isloh qilish masalasi ko'ndalang bo'lib qoldi.
Prezident I.A.Karimov tashabbusi bilan ta'limni isloh qilish yo'llari ishlab chiqildi. I.A.karimov 1997 yil 29 avgustda Oliy Majlisning 1X sessiyasida “Barkamol avlod – O'zbektston taraqqiyotining poydevori” mavzusida ma'ruza qildi. Ma'ruzada oldimizga qo'ygan buyuk maqsadlarimizni ro'yobga chiqarish taqdiri, avvvalambor, zamon talablariga javobberadigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog'liq ekanligi asoslab berildi. 1997 yiml 27 avgust Oliy Majlisning 1X sessiyasida O'zbekiston Respublikasining “Ta'lim to'g'risida”ga yangi qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining maqsadi ta'lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o'tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to'la xalos etish, rivojlangan davlatlar darajasida, yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratishdan iboratdir. Milliy dasturda, hayotimizning barcha sohalarida bosqichma – bosqich amalga oshirilayotgan islohatlarga monand ravishda, ta'lim isloxotlarini uch bosqichda amalga oshirish nazarda tutilgan. Birinchi bosqich (1997 – 2001 yillarda) mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy salohiyatini saqlab qolish asosida ushbu tizimni isloh qilish va rivojlantirish uchun huquqiy, kadrlar jihatidan, ilmiy – uslubiy, moliyaviy – moddiy shart – sharoitlar yaratish vazifalari ro'yobga chiqarildi.
Ikkinchi bosqich (2001 – 2005 yillarda) Milliy dastur to'liq ro'yobga chiqadi va mehnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiy – iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda unga aniqliklar kiritiladi.
Uchinchi bosqich (2005 va undan keyingi yillarda) to'plangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish asosida mamlakatni ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimi takomillashtiriladi va rivojlantiriladi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida belgilangan vazifalarni bajarish umumxalq, umummillat ishiga aylandi. 2001 yilda Milliy dasturni ro'yobga chiqarishning birinchi bosqichi yakunlandi. Islohotlarga mos ravishda maktabgacha ta'lim faoliyati tubdan o'zgardi. Xususiy va xonadan bog'chalari tarmog'i kengaydi. Respublika bo'yicha 84 % maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlash maktabgacha ta'lim muassasalarida, xo'jalik hisobidagi qisqa muddatli guruhlarda, maktablar qoshidagi tayyorlov guruhlari, savodxonlik va boshqa turdagi markazlarda amalga oshirilmoqda. 16 % esa oilalarda maktabga tayyorlanmoqda. 2001 – 2002 yillarda Respublikamizda 6742 ta maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyat ko'rsatdi, ularda 608500 nafar o'g'il – qizlar tarbiyalandi, 65862 nafar pedagog, tarbiyachi va boshqa xodimlar faoliyat ko'rsatdi. O'zbekiston xukumati ta'limni rivojlantirish uchun katta mablag' ajratmoqda. Birgina 2001 yilda ta'lim harajatlari davlat byudjeti sarf – xarajatlarining 36% tashkil etdi. Ta'lim uchun 150 mln. AQSh dollaridan ziyod chet el investitsiyasi sarflandi. Ular yangi ta'lim binolari barpo etish, ularni eng zamonaviy o'quv laboratoriya uskunalari va o'quv mebellari bilan jihozlash uchun sarflandi. Mustaqillik yillarida 848398 o'quvchi o'rniga mo'jallangan 2244 ta yangi umumta'lim maktab binolari qurilib, foydalanishga topshirildi. Respublikamizda 9661 ta umumta'lim maktablarida 6 mil. yaqin o'quvchi ta'lim – tarbiya olmoqda. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining eng muhim O'zbekistonga xos xususiyati yangi turdagi 3 yillik o'rta maxsus, kasb – hunar ta'limi tizimini yaratishdan iborat vazifa sobitqadamlik bilan amalga oshirilmoqda. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining birinchi bosqichi 1997 – 2001 yillarda 216 ming o'quvchi o'rniga ega bo'lgan 44 ta akademik litsey va 291 ta kasb – hunar kollej barpo etildi. Oliy ta'lim ikki bosqichdan: bakalavriat va magistraturadan iborat etib qayta tashkil etildi. 2001 – 2002 o'quv yilida 62 ta oliy o'quv yurtida 180 mingdan ortiq bo'lajak bakalavrlar va 5 mingdan ortiq magistrantlar ta'lim – tarbiya oldilar. 18486 nfar professor – o'qituvchilar mehnat qildilar, ularning 1462 nafari fan doktori, 7201 nafari fan nomzodidir. Mamlakatimizda iqtidorli yoshlarni izlab topish, ularga ko'maklashish, qo'llab – quvvatlash bo'yicha davlat siyostai yuritilmoqda. Bu borada xalqaro hamkorlikni yo'lga qo'yish muhim vazifalardan biridir. 1997 yilda tashkil etilgan “Umid” jamg'armasi yo'llanmasi bilan 1997 – 2001 yillarda 785 nafar yigit – qiz rivojlangan davlatlarning oliy o'quv yurtlariga o'qishga yuborildi. Ulardan 519 nafari bitirib keldi va Prezident farmoyishi bilan tashkil etilgan Maxsus ishchi guruhi yo'llanmasi asosida vazirliklar, idoralar, tashkilot va korxonalarda ishlamoqda. 2002 yil iyulda Toshkentda Xalqaro Vestminster universiteti tashkil etildi va 160 ta dastlabki talabalar qabul qilindi. Ta'lim muassasalarining Yevropadagi ta'lim jamg'armasi, Germaniyadagi texnikaviy hamkorlik tashkiloti, Yaponiyadagi JAYKO xalqaro tashkiloti, Koreyaning KOYKA agentligi, YUNESKO, Jahon banki, TASIS – TEMPUS ochiq jamiyat instituti, AQSh, Angliya. Frantsiya, Yaponiya, Daniya, Xitoy, Gollandiya Oliy ta'lim vazirliklari bilan hamkorligi kengayib bormoqda. Ta'lim ravnaqi uchun 150 mln. AQSh dollari xajmida chet el investitsiyalari jalb etildi. Oliy o'quv yurtlarining yuzlab professor – o'qituvchilari “Ustoz” jamg'armasi bilan xorijiy oliy o'quv yurtlarida malaka oshirib keldilar. O'zbekiston ta'lim tizimi dunyo miqyosida katta qiziqish uyg'otmoqda. Moskvadagi Oliy ta'lim Xalqaro Fanlar akademiyasi prezidenti V.Shukshunov O'zbekistonda ishlab chiqilgan bu Milliy dasturni mazmun – mohiyati jihatidan tengi yo'q xujjat, deb ta'rifladi. O'zbekistonda yaratilayotgan ta'lim tizimi “Ta'limning o'zbek modeli” deb e'tirof etildi.
|
