TAYANCH TUSHUNCHALAR
Bulling – boshqalarga turli yo‘llar bilan ozor yetkazish. Internet tufayli bunday salbiy jarayonlar yengillashdi, pinhona ish qilish uchun imkoniyatlar yaratildi. Internetning anonimligi hisobiga ayrim nopok shaxslar haqoratli matnlar yozishi, turli rasmlarni yuborishi mumkin. Chunki ular o‘z raqibining yuzini ko‘rmaydi va o‘z harakatining oqibati haqida o‘ylamaydi. Shuning uchun ham Internetda
begonalar bilan do‘stlashmang, qandaydir kelishmovchilik yuzaga kelsa, darhol aloqani uzing.
yaratish. Ijtimoiy tarmoqlarda boshqalarga o‘zini maqsadida profil yaratish uchun foydalanuvchi o‘z shaxsiy axborotlarini taqdim etishi lozim. O‘smirlar va yoshlar bunday jarayonga juda qiziqishadi va ba’zan shaxsiy manzili yoki telefon raqamlarini ham taqdim etishadi. Aksariyat ijtimoiy tarmoqlar muloqot ma’lumotlarini ko‘rsatgan shaxslarga reklamalarni yuboradi.
Foydalanuvchi o‘zi haqida qanchalik ko‘p ma’lumot bersa, reklama shunchalik yo‘naltirilgan bo‘ladi. Foydalanuvchilarning profillari veb-saytlarning ma’lumotlar bazasidan o‘rin oladi. Platformaning provayderi istalgan vaqtda bu ma’lumotlarni uchinchi shaxsga sotib yuborishi ham mumkin.
Internetga tobelik
Internetga tobelik hozirgi kunda dunyodagi eng jiddiy muammolardan biriga aylandi. Ajoyib aloqa vositasi bo‘lgan Internet orqali do‘st topish imkoniyati sifatida kompyuter o‘yinlari o‘smirlar va yoshlarning bo‘sh vaqtini egallagan eng mashhur faoliyatga aylandi. Internet videolarini cheksiz vaqt davomida tomosha qiluvchi, keraksiz ma’lumotlarni titkilab o‘tiruvchi foydalanuvchilar ko‘pchilikni tashkil etadi. Ular ba’zan
Internetda o‘tkazgan vaqtlarini sezmaydilar ham. Bunday holat Internetga tobelikning dastlabki belgilaridir. Kelajakda muammolarga duch kelmaslik uchun, Internetdan foydalanish vaqtini cheklash maqsadga muvofiqdir.
Quyida Internetga tobe bo‘lib qolish, uning inson psixologiyasi va xatti-harakatlariga salbiy ta’siri, bu salbiy ta’sirlarni qanday bartaraf etish yo‘llarini keltirilgan:
Internetning salbiy ta’sirlari
|
Internetga tobelikni bartaraf etishning
|
yo‘llari
|
|
|
|
Internetda behuda ketgan vaqtni ota-ona va
|
Internetda bo‘lgan vaqtni muntazam ravishda
|
yaqinlardan yashirish, natijada yolg‘on so‘zlash.
|
kuzatib borish.
|
|
|
Atrofda kechayotgan voqealarga loqayd
|
Bo‘sh vaqtni toza havoda o‘tkazish, sport
|
munosabatda bo‘lish, faqat virtual olam
|
bilan shug‘ullanish, qiziqarli kitoblarni o‘qish.
|
haqidagina o‘ylash.
|
|
|
|
Boshqalar bilan muloqotdan qochish, jamoat
|
Sinfdoshlar, qarindoshlar va do‘stlar bilan
|
joylariga bormaslik, do‘stlar va yaqinlar bilan kam
|
haqiqiy muloqotga ko‘proq vaqt ajratish,
|
aloqada bo‘lish yoki umuman aloqada bo‘lmaslik,
|
Internetdan kamroq foydalanish.
|
ulardan uzoqroq turishga harakat qilish.
|
|
Oilaviy munosabatlarning o‘zgarishi, ota-onalar,
|
Uy yumushlarida ota-onalarga qarashish,
|
yaqinlar o‘rtasida nizolarning kelib chiqishi.
|
yaqinlar bilan qiziqarli o‘yinlar o‘ynash.
|
|
|
Uy vazifalarini bajarish o‘rniga onlayn o‘yinlarni
|
Internetdan faqat foydali va kerakli
|
o‘ynash, bo‘sh vaqtlarni keraksiz saytlar yoki
|
ma’lumotlarni olish uchun foydalanish.
|
suhbatlarda o‘tkazish natijasida o‘zlashtirish
|
Vaqtdan unumli foydalanib, kun tartibini
|
baholarining pasayishi.
|
yaratish va unga rioya qilish.
|
|
|
Kompyuter o‘yinlari
|
|
Elektron o‘yinlar o‘zaro harakatga asoslangan bo‘lib, har bir o‘yinchining harakati o‘yinning keyingi kechishiga ta’sir ko‘rsatadi. Shu boisdan, o‘yinga mukkasidan ketish kitob o‘qishga kirishib ketishga nisbatan oson va tez kechadi. Ayrim o‘yinchilar me’yorni unutgan holda o‘yinga o‘ta berilib ketadi, bunday holat esa o‘yinga tobelikni keltirib chiqaradi. Bunday “o‘yinchi”larga o‘z vaqtida yordam ko‘rsatish zarur. Eng avvalo, bu shunchaki virtual o‘yin ekanligi va haqiqatdan ancha yiroqligini unutmaslik kerak. Hech kim superqahramon yoki dovyurak poygachi emas. O‘yinchi virtual poygada g‘olib chiqishi, aslida esa mashina boshqarishni umuman bilmasligi mumkin.
Internetdan foydalanishda xavfsizlik qoidalariga amal qiling:
shaxsiy ma’lumotlaringizni Internetga joylashtirmang;
rasm о‘rniga avatardan foydalaning;
shubhali saytlarga kirmang;
faqat о‘zingiz tanigan shaxslar bilangina muloqot о‘rnating;
axborot manbasi (muallif yoki sayt)ni ko‘rsatmasdan nusxa ko‘chirmang;
ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilishda har doim axloqli bo‘lishga harakat qiling;
birovlar nomidan xabar yozmang, boshqalar parollarini buzmang;
Internetda yot kompyuterda ishlaganingizda ishni tugatgandan keyin, brauzerning “History” qismidan tashrif buyurgan saytlaringiz ro‘yxatini o‘chirib tashlang;
Internetda nazoratsiz ko‘p vaqt o‘tkazishdan saqlaning, foydasiz ishlar bilan shug‘ullanmang.
|
