Neft quduqdan (1) otma tizim orqali GO'Qga (2) yo'naltiriladi, u
yerda har bir quduqning debitini o'lchash amalga oshiriladi.
Neftning
debiti o'lchangandan keyin quduqlaming mahsuloti aylansa, quvur
uzatma orqali GO‘Qga va yig‘uv kollektorlariga yo‘naltiriladi. Undan
keyin neft va gaz tozalash uchun MYPga (3) yoki SKSga (3) yo'nal-
tiriladi.
SKS-maydoni katta bo'lgan konlarda quriladi, chunki kichik
konlarda quduq usti bosimi MYPgacha neft va gazni tashishni ta’minlay
olmaydi. Eng oxirgi tozalash qurilmasi esa MYPga (5) o'm atiladi. Bu
yerda neftning tarkibidan yo'ldosh gazlar atmosfera bosimiga yaqin
bosimda tozalagichlardan o'tkaziladi.
Neft eng oxirgi tozalagichdan so'ng neft tayyorlash qurilmasiga (6)
to'planadi va undan keyin rezervuarlarga (7) kirib keladi.
Rezervuar-
larda neft o'lchanadi va NQOT (neft qazib oluvchi tashkilotlar)
tomonidan kerakli tartibda hujjatlashtirilgandan so'ng, nasos yordamida
neft uzatma boshqarmasi tenitoriyasidan magistral uzatmalar va
NQIZga haydaladi.
Agar neft yuqori gaz omiliga ega bo'lsa, gaz tozalash qurilmasidan
(9) keyin kompressor qurilmasining qabul punktiga to'planadi. Gaz
kompressor yordamida neftni qayta ishlash zavodiga (11) yoki magistral
gaz uzatmasiga, undan keyin esa iste'mol punktiga haydaladi.
Ajratib olingan suv tindirgichlar, neft tayyorlash qurilmasi va tik
po'lat rezervuarlardan drenaj tizimlari boyicha yig'iladi
hamda suvni
tayyorlash qurilmasida (10) to'planadi. Tayyorlash qurilmasida neft suv-
neft pardalaridan va mexanik aralashmalardan tozalangandan keyin
oxirgi nasos stansiyasiga jo'natiladi hamda haydovchi quduqlarga
yuboriladi.
Neft quduqdan yer ustiga suv bilan birgalikda to'planadi. M a'lumki,
neft suvda erimaydi. Lekin neft va suv aralashmalarining quduq tubidan
to MYPgacha quduqlar orqali harakatlanish jarayonida o'zaro aralashib,
barqaror emulsiya hosil qiladi. Bu emulsiyalar «suvda neft» yoki «neftda
suv» emulsiyalari ko'rinishida hosil bo'ladi.
Ko‘p holatlarda suv emulsiyali mayda zarrachalar ko'rinishida n^ft
bilan qoplangan holda bo'ladi. Bu emulsiya barqaror bo'lganligi uchun
neftni tindirish yo'li bilan suvni ajratib bo'lmaydi. Suvni neftdan ajratib
olish jarayoniga suvsizlantirish deyiladi. Suvsizlantirilgan neftning
tarkibidan 1-1,5 % miqdorida suv chiqadi.
Neft to'liq tuzsizlantirish davrida ham uning tarkibidan 0,01
%
gacha suv ajralib chiqadi. Tuzsizlantirish jarayonida neftdan tuzlar to'liq
33
ajratiladi. Neftning tarkibidan tuzni chiqarib
yuborish uchun neft
chuchuk suvli qatlamdan o'tkaziladi. Bu jarayon davrida neftning
tarkibidagi tuzlar chuchuk suv bilan reaksiyaga kirishib, birgalikda
chiqib ketadi. Kon amaliyotida neftli emulsiyalami parchalash uchun
neft 50-70 °C gacha qizdiriladi va kimyoviy reagentlar sifatida
deemulgatorlar qo'shiladi.
Kon quduqlaridan MYPga to‘plangan xomashyo neft quvurlar yoki
ba’zi hollarda avtosistemalarda (neft koni uzoq bo‘lsa) MYP da
joylashgan NTQga olib kelinadi va qabul qilish idishlari (rezervuar-
larga)ga quyib olinadi. Rezervuarlardan neft
xomashyosining zichligini
va suv miqdorini aniqlash uchun namuna olinadi. Undan keyin neft
nasoslar yordamida xomashyo bosim ostida yozgi mavsumda 25-30 °C,
qishki mavsumda esa 15-20 °C haroratlarda isitish pechlariga haydaladi.
Neftdan suvni ajratish uchun quvur o'tkazgichning isitish pechlariga
kirish joyida mahsulot oqimiga nasos-dozator yordamida deemulgator
purkaladi. Deemulgatorlaming emulsiyani parchalash samaradorligini
oshirish uchun maqbul harorat 70-80 °C bo'lishi zarur. Shuning uchun
pechdagi mahsulot quvur orqali harakatlanishi davomida atrofidagi
aylanuvchi issiq suv yordamida isitiladi va pech ichida 100-110 °C
haroratda ushlab turiladi. 75-85 °C haroratgacha isitilgan xom neft quvur
o ‘tkazgich orqali texnologik zaxiralarga yuboriladi va tindiriladi.
Tindirish jarayonida ajralib chiqqan suv idishlardan chiqarib
tashlanadi va bosim ostidagi oqova stansiyasiga (BOS)
yuboriladi, u
yerda sig'im idishlarida yig'iladi, so'ng tozalash qurilmalariga
yuboriladi.
Tovar neftning ostidagi suv chiqarib tashlangandan so'ng, neftning
tarkibidagi suvning miqdorini aniqlash uchun, rezervuarning quyi
sathidan mahsulot namunasi olinadi. Agar neft tarkibidagi suv miqdori
GOST 9965, TSh 39.0-176 boyicha me’yorga muvofiq bo'lsa, neftni
tayyorlash jarayoni tugagan hisoblanadi.
Neftda ortiqcha suv miqdori
aniqlangan holatda tindirish jarayoni suv to ‘liq ajralib chiqquncha
davom ettiriladi. Ijobiy natija olingandan keyin neftni temir yo ‘l
sistemalarga quyish va iste’molchiga jo'natish uchun neft quyish
estakadasiga haydaladi.
Neftni suvsizlantirish va tuzsizlantirish uchun uning 1 tonnasiga 40
grammdan 120 grammgacha deemulgatorlar qo'shiladi. Deemulgator
neft emulsiyasi bilan aralashib, emulsiyani ikkita fazasini ham ajratib,
fazani ichiga erkin holda kiradi, neft-suv
chegarasida sirt tortishish
kuchlarini pasaytiradi, emulsiya neft va suvga parchalanadi. Issiqlik
34
hisobiga emulsiyani qovushqoqligi pasayadi, suv tomchilar bir-biri va
deemulgatorlar bilan birikadi, natijada suv neftdan ajraladi hamda
rezervuarlaming tub qismiga с ho'kadi.
Emulgatorli qo'shimchalar sifatida
OP-IO etilen oksidi asosida
tayvorlangan diproksomin, noionogenli SFM (sirt faol moddalar)
qo'llaniladi. So'nggi yillarda NTQda neft emulsiyasini suvsizlantirishda
K-l markadagi yoki unga o'xshash tavsifli boshqa markadagi deemul
gator ishlatiladi. K-l deemulgatorining texnik tavsifi 2.2-jadvalda
keltirilgan.
