Ko’p portli kompyuterlar yordamida texnologik jarayonlarni boshqarish tizimini loyihalash

16 
Zamonaviy boshqarish tizimlarida uzilish quyidagicha bajariladi. BHM 
ga nisbatan hap bir tashqi qurilma, shu jumladan boshqarish ob’ekti ham zarur
bo’lganda o’zining mashina bilan ishlashning bu hol uchun maxsus dastur 
bo’yicha ishlash ehtiyoji haqida ma’lum qilib, bog’lanishni (aloqani) tanlash 
signalini ifodalashi mumkin. Bunday dastur, tabiiyki, mashina xotirasida saqlanishi 
kerak. Talab kelganda mashina o’z ishini vaqtincha uzadi, bu uzilish sodir 
bo’lgan joriy dastur o’rnini xotirlaydi va chaqirilgan dasturni bajarishga o’tadi. 
Bu dasturni bajargandan so’ng va boshqa talab bo’lmasa, mashina uzilgan joriy 
dasturga qaytadi. Uzilishga bir vaqtda keladigan bir nechta talab bo’lganda ular 
xizmat ko’rsatish uchun navbatga tizilishadi. Uzilishlar tizimi shunday tarzda 
tashkil etiladiki, bunda, turli xil talablar uchun turlicha afzallik belgilanadi va juda 
past afzalikka ega bo’lgan talab yuqoriroq afzallikdagi talab bilan uzilishi mumkin, 
ya’ni uzilishlar ichida uzilishlar bo’lishi mumkin. 
Uzilishga bo’lgan talabni ikki guruhga ajratish mumkin: ma’lum vaqt 
oralig’idan kech qolmagan holda ishlov berilishi kerak bo’lgan talablar (aks holda 
axborot yo’qotiladi yoki biror narsani o’zgartirib bo’lmaydi) hamda o’z navbatini 
istagancha vaqt ko’tishi mumkin bo’lgan talablar. Talablarning birinchisiga misol 
tariqasida boshqarish ob’ektidan kelayotgan nosozlik signallari xizmat qiladi, 
ularga muvofiq, masalan, avariyaga yo’l qo’ymaslik uchun tezkor ishlar qilish 
lozim. Real ob’ektlar uchun bunday signallarga ishlov berishga ajratiladigan vaqt 
ba’zan millisekundlar bilan o’lchanadi. Ikkinchi guruh signallariga misol 
tariqasida qayd qilish qurilmasidan kelayotgan signal xizmat qilishi mumkin, bu 
signal qurilmaning navbatdagi simvolni bosishga qabul qilish uchun tayyor 
ekanligi haqida xabar qiladi. 
Zamonaviy TJABT larda, odatda, uzilishning yana bir turi - taymer bo’yicha 
uzilish ko’zda tutiladi. Taymer bu qurilma yoki dastur bo’lib, uning chiqishda 
berilgan vaqt oraliqlarida, ko’pincha, elektr impulsi ko’rinishidagi signal (o’ziga 
xos metronom) shakllanadi. 

17 
Taymer bo’yicha uzilish tizimda vaqtni ajratish ishini biror xil tashqi yoki 
ichki sabablarga bog’liq bo’lmagan holda tashkil etishga imkon beradi. Bu holda 
yangi dasturga keyinchalik joriy dasturga qaytib o’tish taymer shakllantiradigan 
berilgan vaqt oraliqlari orqali davriy amalga oshiriladi. Bunday uzilishga misol 
nazorat dasturiga o’tish xizmat qilib, uning yordamida tizimning asosiy 
qurilmalarining sozligi tekshiriladi. 
Vaqtni ajratish (bo’lish) bilan ishlovchi tizimda maxsus dastur bo’lishi 
kerak, u uzilishga bo’ladigan talablarni shakllantirish uchun mo’ljallangan bo’lib, u 
navbat tartibini va turli foydalanuvchilar dasturlarining bir-biriga o’zaro ta’sirini 
yo’qotishini kuzatadi. 
Boshqarish tizimini yaratishning boshlang’ich bosqichida ko’p jihatdan
bo’lajak tizimning qiyofasini belgilovchi qarorlar qabul qilinadi. Asosiy 
masalalardan biri boshqarish tizimig yuklanadigan vazifalarni aniqlashdan 
iboratdir. Bu masalani hal qilish texnologik jarayonni va boshqarish vazifalarini 
tahlil qilishga asoslanadi. Natijada quyidagilar aniqlanishi kerak: 
- jarayonni optimallashtirish imkoniyatlari va samaradorlik mezoni; 
- inson boshqarish vazifalarini bajara olmagan hollarda bevosita 
avtomatlashtirilishi kerak bo’lgan texnologik jarayon qismlari (masalan,boshqarish 
tezligi bo’yicha qattiq talablar bo’lgani uchun);
- faqat xizmat ko’rsatuvchi xodimlar yordamida avtomatik qurilmalar 
ishtirokisiz boshqarish mumkin bo’lgan texnologik jarayonlar qismlari; 
- boshqarilishi insonga yuklanishi mumkin bo’lgan texnologik jarayon 
qismlari, lekin bunda ular u yoki bu hollarda optimal amalga oshirilmaydi.
БО 
ИЭМ 
Д 
Д 
БХМ 
a
БО 
ИЭМ 
Д 
Д 
БХМ 
Р-р 
б

18 
 
1.- rasm.
Avtomatlashtirilgan boshqarishni markazlashtirishniig turli darajalariga 
misol.
Hamma masalalar uchun va dastavval odam ishtirokida xal qilinadigan 
masalalar uchun tizimning axborot vazifalarini aniqlash zarur, ya’ni qaror qabul 
qilish uchun kerak bo’ladigan yoki xizmat ko’rsatuvchi xodimlarga ma’lumot 
uchun beriladigan axborotni berishning umumiy hajmi va shakli. 
Tizimning 
vazifalarini 
aniqlash 
uchun 
birinchi 
yaqinlashishda 
avtomatlashtirilgan boshqarishni markazlashtirish darajasini ham aniqlash zarur, 
ya’ni hamma vazifani BHMga va xizmat ko’rsatuvchi xodimlarga yuklash yoki 
mustaqil ishlay oladigan yohud BHM dan boshqarilishi mumkin bo’lgan mahalliy 
avtomatik qurilmalarga qoldirish ham zarur. 
Tizimning vazifalari belgilangandan so’ng bu vazifalarning qaysi biri 
texnologik jarayon uchun muhim va javobgarli ekanini aniqlash lozim. Tizimning 
hamma vazifarini ularning muhimligi va tizim bajarishi zarurligi darajasi bo’yicha 
terib chiqish zarur, ya’ni ular orqasidan texnologik jarayonni tahlil qilish asosida 
va boshqarishning umumiy maqsadli vazifasiga ega bo’lib, biror afzalligini 
aniqlash zarur. 

Download 1,47 Mb.