Kutubxonashunoslik

Xayriya jamg‘armalarida to ‘planayotgan mablag‘lar kutubxonaga 
yangi adabiyotlar olishda, ommaviy tadbirlarda ishtirokchilarni 
ma’naviy va moddiy rag‘batlantirishda, kutubxonani jihozlash va 
bezatish maqsadida ishlatiladi.
Pablik rileyshnz
Fandrayzingni tashkil etishda Pablik rileyshnz (PR) alohida 
ahamiyatga ega. Public — inglizcha so‘zdan olingan bo‘lib, uning 
500 dan ortiq m a’nosi mavjud: jamoatchilik, ijtimoiy, umumiy, 
ommaviy, xalq, maqsadli guruh, tashkilot-muassasa, institut, 
kutubxona va boshqalar. Pablik rileyshnz, asosan, ijtimoiy mu- 
nosabatlar tushunchasini anglatadi, ya’ni tashkilot, muassa- 
saning faolligini, obro‘-e ’tiborini oshirish maqsadida ijtimoiy 
fikrni tashkil etish ma’nosida. Bu turli yo'llar bilan, ayniqsa, 
ommaviy axborot vositalari yordamida amalga oshadi. PR — dav­
lat boshqaruv organlari, ijtimoiy tuzilmalar va fuqarolar o‘rta- 
sidagi butun jamiyat manfaati va qiziqishi yo‘lida o‘zaro bog'liq- 
likni o'rnatish san’atidir.
Pablik rileyshnz tushunchasi quyidagicha tavsiflanishi mumkin:
• keng va mahalliy jamoatchilik fikriga ta’sir etish maqsadida 
olib boriladigan muntazam va rejali faoliyat;
•tashkilotni jamoatchilik bilan, jamoatchilikni tashkilot bilan 
bog‘lash jarayoni, bunda quyidagi funksiyalarni ko‘rish mumkin;
•tashkilot va jamoatchilik o‘rtasidagi o‘zaro foydali muno- 
sabatlarni o‘rnatish, aniqlash va qo‘llash bo‘yicha boshqaruv va- 
zifasi;
• tashkilotga foyda va omad keltiradigan darajada qaror qabul 
qilishda maslahat berish;
• tashkilot bilan jamoatchilikning aloqasini boshqarib borish.
PR faoliyatining asosiy yo‘nalishi ommaviy axborot vositalari,
tadbirkorlar, davlat va mahalliy boshqaruv organlari, investorlar 
bilan ishni tashkil etishdan iborat.
Yuqoridagi xususiyatlar ilgaridanoq turli xil ko‘rinishlarda 
namoyon bo'lgan. Masalan, kishilarni ijtimoiy birlashtirish maq­
sadida ibtidoiy jamoa davridanoq o‘yin va qo‘shiqlardan foydala-
325
www.ziyouz.com kutubxonasi

nishgan. Bu tadbirlar davomida nutq, ritorika, sahna mahorati 
shakllangan, rivojlantirilgan, uning yordamida auditoriyani bosh- 
qara olish xususiyati antik davrdanoq rivojlanib kelgan.
PR tushunchasi birinchi marta 1807-yilda Amerika Qo‘shma 
Shtatlari prezidenti T. Jefferson tomonidan qo‘llanilgan. 1900-yili 
Bostonda Garvard universiteti qoshida PR agenturasi tashkil 
etiladi. D. Rokfellerning press-boshqaruvchisi Ivya Li jurnalis- 
tikada PRni qo‘llashga asos soldi va uning shiori «jamoatchilik ax­
borot bilan ta’minlanishi shart» ifodasidan iborat edi.
PR nazariyasi, amaliyoti va mutaxassisligining asoschisi Edvard 
Bemauz bo‘lib, yaratilgan birinchi darslikning muallifi, ilk muallimi 
edi, 60 yillik umrini, bilimi va tajribasini PR sohasiga bag‘ishladi.
XX asrda texnika vositalari rivojlana borishi bilan axborotga 
bo‘lgan talab va intilish, uning tarqalish doirasi kengaydi. 1904-yili 
Pensilvaniya shtatidagi universitetda «Publicit» xususiy ofisi tashkil 
etildi. 1918-yili birinchi marta PR fan sifatida Illinoys shtati uni- 
versitetining o‘quv rejasiga kiritildi.
Dastlab, PR, asosan, jumahstika fakultetida o‘qitildi. 1923-yili 
Zigmund Freyd PR asoslariga bag‘ishlangan birinchi kitobini yozdi. 
1930-yillarga kelib, Amerikada PR menejmentning mustaqil tarkibi 
va vazifasi sifatida shakllandi. 1948-yilda Amerikada PR jamiyati 
tashkil etildi. Keyinchalik Rossiya tijorat va davlat tizimidagi 
tashkilotlar ham PRni o‘zlarining faoliyatiga faol kirita boshlashdi.
PR boshqa xorijiy mamlakatlar kutubxonalari tajribasida ham 
awaldan keng qo‘llanilib kelingan. Masalan, Germaniya kutub- 
xonalarida maxsus PR byurolari tashkil etilgan bo'lib, ular kutub­
xonada olib boriladigan barcha PR ishlari bilan shug‘ullanadi. Bunda 
alohida PR bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar ishlaydi va ulardan 
quyidagi fazilatlarga ega bo‘lish talab etiladi:
• aqllilik, qiziquvchanlik, sezgirlik;
• tasawur eta bilish, yumorni tushuna bilish;
• vazminlik, epchillik;
• tahliliy va tashkiliy mahoratga ega bo‘lish;
• har qanday kishi va tashkilotlar bilan aloqa bog‘lash qobiliyati;
• turli xil auditoriya bilan bog‘lana olish va ishlay olish;
326
www.ziyouz.com kutubxonasi

• savodli yoza olish, muammolarni tezda ilg'ay olish va 
shakllantira olish;
• tafovutlarni, muammolarni hal eta bilish, muloqotlarni o‘rnata 
bilish;
• kompyuter savodxonligi.
PRning quyidagi asosiy vazifalari belgilangan:
• boshqaruv vazifasi;
• rejali va muntazam ish olib borish;
• ikki yo‘nalishda aloqa olib borish;
• o ‘zaro bir-birini tushunish.
PR bir vaqtning o'zida ham marketing, ham reklama, ham 
targ‘ibot, ham boshqaruv qarorlariga ta ’sir etish amaliyotidir.
Ijtimoiy-siyosiy, texnologik va professional talablarning o‘zgarib 
va o‘sib borishi, insoniyatga va jamiyat hayotiga OAVning kuchi va 
ta’sirining oshib borishi, kutubxonalarning maqom va imijining 
pastlashib borganligi, boshqa sohalarga nisbatan oylik maoshlaming 
kamligi, bozor va biznesning ijtimoiy hayotga ta’siri kutubxonalar 
faoliyatiga PRni olib kirishni talab etdi. PR kutubxonalar imijini 
ko‘tarish, ommani axborot bilan muntazam ta’minlash, jamoat - 
chilikning tayanchiga, madadiga erishish va tashqaridan mablag1 
jalb etish, o‘z obro‘sini oshirish va himoya qilish maqsadida qo‘lla- 
niladi. PRnmg maqsadi kutubxona maqsadiga mos kelishi shart.
Kutubxonalar faoliyatida PRni qo'llash jarayonida o‘ziga xos 
tashkiliy madaniyat talablariga amal qilinadi. Bulami quyidagi 
ko‘rinishlarda ajratib ko‘rish mumkin: 

Download 11,3 Mb.