q a y sid ir
tomonini birinchi o‘ringa qo‘yish uchun sharoit yaratadi.
Press-reliz shu kunning eng yangi, muhim voqea va hodisasi
haqida axborot beradi. Undagi yangilikning dolzarbligi uning
ahamiyatini oshiradi.
Axborotning o‘z vaqtida berilishi muallif va gazetaning ob-
ro‘yini oshiradi. Biron-bir sababga ko‘ra, kechikib berilgan axborot
338
www.ziyouz.com kutubxonasi
o‘tmishga aylanadi va o ‘z qadr-qimmatini yo‘qotadi. Audito-
nyamng \axslii ко rsatkichlari shunda ko'rinadiki, ular qiziquv-
chan, o ‘ziga xos xususiyatga ega, shov-shuvga o‘ch bo‘ladi.
Mashhur jamoat arboblari, omadli biznesmenlar, firmalar
yangilikka, press-relizga, gazeta yangiligiga ijobiy ta’sir qiladi,
kitobxonlarning mavzuga qiziqishini qo‘llab-quvvatlaydi, xa-
barga bo‘lgan ishonchni mustahkamlaydi hamda kutubxona xa-
barini tezroq tarqatishda, ommalashtirishda muhim rol o‘ynaydi.
Press-reliz ommaviy axborot vositalari uchun muhim bo‘lgan
yangilikdan iborat bo‘ladi, shuning uchun u yangiliklar jurnalis-
tikasining hamma asosiy talablariga: kim-nima-qayerda-qachon-
nima uchun-qanday qilib savollariga to‘liq javob bera oladi.
Press-relizni berishda fikrlarning aniq, ravshan, yorqin va
tushunarli bo‘lishiga, jumlalarning qisqa va yig‘ma holda berilishiga
e’tibor berish lozim. Bosh xatboshi keyingi xatboshilar bilan
mazmunan bog'liq bo‘ladi. Press-reliz maxsus (firma) qog'ozda
yoziladi. Unda firmaning to‘liq nomi, tovar belgisi, pochta manzili,
telefonlar yoki faks, press-relizdan so‘ng bog‘lanish mumkin
bo‘lgan tahririyat va mas’ul vakil haqidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi.
Tashkilot press-relizni o‘zi maxsus bo‘lim yoki reklama xizmati,
PR agentligi orqali jo ‘natadi. Maxsus bo‘limi yoki PR xizmati
mavjud bo‘lmagan holda PR agentligi buyurtmaga ko‘ra, o‘z
qog‘ozida tashkilotning xabarini kerakli manzilga jo‘natadi.
Kutubxonada yoki tashkilotda matbuot-reliz bilan shug‘ul-
lanuvchi press kotib ish olib boradi. U kutubxonada maqsadli gu-
ruh yoki kutubxona jamoatchiligini tashkil etadi, ularning qizi
qishini o‘rganadi, turli guruhlarga mo‘ljallangan tadbirlarni rejalash-
tiradi va o'tkazishda ishtirok etadi, OAVni to‘g‘ri tanlash maqsadida
yo'nalishini va xususiyatlarini o'rganadi, jurnalistlar bilan munta-
zam aloqani o ‘rnatadi, axborot sabablarini qidirib topadi, press-
reliz, reklama va kutubxona imijiga oid ish olib boradi, jurnalistlar
uchun matbuot konferensiyasini tayyorlaydi va o‘tkazadi.
Axborot berish sababi kutubxonada o‘tkazilayotgan tadbir,
yangi dasturning tantanali ochilishi, turli xil bayramlar, kutubxona
faoliyatidagi muhim voqea, ayniqsa, u birinchi marta yuz bera-
yotgan bo‘lsa, aniq shaxs faoliyati, ocliiq eshiklar kuni, kutubxona
339
www.ziyouz.com kutubxonasi
haftaligi, oyligi va boshqalar, tanlovlar ham axborot bo‘lishi
mumkin.
Axborotni tarqatish uchun kutubxona imkoniyatidan kelib
chiqqan holda turli xil vositalar qo‘llaniladi: to‘g‘ridan to‘g‘ri pochta
orqali, TV, kino va radioreklama, elektron pochta yoki Internet
orqali, vaqtli matbuot sahifalarida ko‘rgazmali reklama, sovg‘a
ko‘rinishidagi mahsulotlar: ruchka, qalam, paketlar, qopchalar,
maykalar, ko‘krak nishonlari. Maqola va reportajlar, shaxsiy
nashrlar, ko‘rgazmalar, ochiq eshiklar kuni, tashkilot faoliyati
haqida chiqadigan doimiy axborot manbalari, bukletlar, axborot
varaqalari, plakatlar, otkritkalar, yilnomalar, xatcho‘plar, mash-
hur kishining taijimayi holi, kutubxona haqidagi m a’lumotli
varaqalar, OAVda kutubxonachilar haqidagi suhbatlari axborot
berishga yordam beruvchi vosita va usullardir.
Press-reliz bo‘yicha ishlar natijasi alohida o‘rganilib, tahlil etib
boriladi. Undagi xato va kamchiliklar aniqlangan holda kelgusida
shu sohadagi ishlar ko‘lami belgilanadi. Bunda quyidagi usul va
shakllar — maxsus albom yoki papkada matbuotda chiqqan xabarlar
va axborot materiallarini yig‘ib borish, elektron press-relizlar uchun
fayl yoki disklardan, veb-sahifalar, ko‘chirmalar to‘planadi. Nashr
etilayotgan ishlar guruhlarga ajratiladi, bu kelgusida qaysi va qanday
nashr zarur va kerakligini, ahamiyatliligini aniqlashda yordam
beradi.
Xullas, kutubxona fandrayzingi kutubxonalarning jamiyatda
tutgan o‘rnini, imijini oshiradi, qiyofasini ijobiy tomonga o‘zgar-
tiradi, jamiyat taraqqiyotiga, kishilarning ma’naviy tarbiyasiga
ta’sirini oshiradi.
XX asming so‘nggi choragidan boshlab, barcha mamlakatlarda
kutubxonalar tizimiga pulli xizmat ko‘rsatish usullari kirib keldi.
Barcha sohada axborot texnologiyalarining tezlik bilan qo‘llanilishi
xizmat turlarining ko‘payib borishiga, sifatining va samaradorligining
oshishiga, iste’molchilaming axborotga, bilimga va turli xil
ma’lumotlarni tezkorlik bilan olishga, talablarining kengayib
borishiga sabab bo‘ldi. Pulli xizmat ko‘rsatish usullariga davlat
budjetidan mablag1 bilan ta’minlanmaydigan xizmat usullari
kiritiladi. Bular ko‘proq nusxa ko‘paytiruvchi, nusxa oluvchi
340
www.ziyouz.com kutubxonasi
apparatlar, axborot texnologiyalari, kompyuter aloqasi, m a’lu-
motlarning tijorat bazalaridan foydalanishga bog‘liq.
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil
3-sentabrdagi «Budjet tashldlotlarini mablag4 bilan ta’minlash
tartibini takomillashtirish haqida»gi 414-sonli qarori budjet
tashldlotlarini qo‘shimcha daromad olish hisobiga mablag1 bilan
ta’minlash manbalarini kengaytirishga yo‘l ochib bergan edi. Bu
manbalarga quyidagilar kiritildi:
• faoliyat yo‘nalishiga ko‘ra, mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)
ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish;
• budjet tashkilotlari boshqa tashkilotlar tomonidan foy-
dalanilmay turgan binolar (xonalar)ni vaqtincha foydalanish uchun
ijaraga berish;
• yuridik yoki jismoniy shaxslar tomonidan budjet tashkilot-
lariga homiylik (beg‘araz) yordamini ko‘rsatish.
Aholiga pulli xizmat ko‘rsatish usuh ancha vaqtlardan beri
qo‘llanilib kelinayotgan bo‘lsa-da, hali ko‘plab kutubxonalar
tajribasida uchramaydi va bu aholida shunday usullardan foyda
lanish ko‘nikmasini hosil qilishga xalaqit bermoqda. Bu usullar
ilg‘or kutubxonalar tashabbusi bilan amaliyotga joriy etilgan va
ko‘plab mamlakatlarning kutubxonachilik ishida qo‘llanilib ke-
linyapti. Tarixan uzoq yillar mobaynida qo‘llaniIib kelingan be-
pul xizmat ko‘rsatish usullari an’anaviy usullar bo‘lib qolaveradi
va pulli xizmat ko‘rsatish usullari ularni siqib chiqarmasligi,
umumfoydalanish darajasiga ta’sir ko‘rsatmasligi kerak, aksincha,
barobar ishlatilishi zarur.
Mahsulotlarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish bo‘yicha
me’yoriy hujjatlar: 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka
masining 1999-yil 3-sentabrdagi «Budjet tashkilotlarini mablag‘
bilan ta ’minlash tartibini takomillashtirish haqida»gi 414-sonli
qarori (o'zgarishlar bilan Vazirlar Mahkamasining 2001-yil
31-dekabrdagi 490-sonli, 2005-yil 28-dekabrdagi 610-sonli
qarorlari), Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-fevraldagi «Mah
sulotlarni (ish, xizmat) ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish
bo'yicha xarajat tarkibi va moliyaviy natijalarni rasmiylashtirish
tartibi haqidagi Nizomni tasdiqlash haqida»gi 54-sonli qarori,
341
www.ziyouz.com kutubxonasi
2000-yil 4-yanvardagi 0 ‘zbektston Respublikasi Moliya vaziri-
ning buyrug‘i bilan tasdiqlangan «Budjet tashkilotlarining
mahsulotlarni (ish, xizmat) ishlab chiqish va joriy etish tartibi»,
«Budjet tashkilotlari tom onidan boshqa tashkilotlarga va
muassasalarga foydalanilmay yotgan davlat mulkini vaqtincha
foydalanish uchun ijaraga berish tartibi haqida»gi 0 ‘zbekiston
Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasining 1999-yil 29-noyabrda va
0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 1999-yil 23-noyabr-
dagi 17-qarori bilan tasdiqlangan N izom i, 0 ‘zbekiston
Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasining 1999-yil 29-noyabrda
va 0 ‘zbekiston Respublikasi M adaniyat ishlari vazirligining
2000-yil 7-iyulda tasdiqlagan «Pulli xizmat asosida muassasalar
tarkibidagi tashkilotlar tom onidan faoliyat yo‘nalishiga mos
ishlab chiqariladigan, ko‘rsatiladigan va amalga oshiriladigan
mahsulot (ish, xizmat)lar turlari» kutubxonalarda pulli xizmat
ko‘rsatish ishini tashkil etish uchun asos bo‘ladi.
(H
| 