• 2. Quramnıń turaqlılıq nızamı
  • Lekciya-1 D. I. Mendeleevtiń ximiyalıq elementlerdiń dáwirlik sisteması hám




    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet6/8
    Sana04.09.2024
    Hajmi0,49 Mb.
    #270278
    1   2   3   4   5   6   7   8
    Bog'liq
    LEKCIYA 1 2025

     
    Ximiyanıń tiykarǵı nızamları. 
    Atom-molekulalıq táliymattıń rawajlanıwı ximiyanıń tiykarǵı nızamlarınıń ashılıwına alıp 
    keldi. Ximiyanıń tiykarǵı nızamlarına tómendegiler kiredi: 
    1. Massanıń saqlanıw nızamı -
    reakciyadan shıqqan zattıń massası bárhama reakciyaǵa 
    alınǵan zattıń massasına ten boladı. Bul nızam 1748-jılı M.V. Lomonosov hám 1756-jılı 
    A.Lavuaze tárepinen ashıldı hám ol reakciyanı teńlewde yaǵnıy koefficientler qoyıwda qollanıladı. 
    Júdá kóp muǵdarda ıssılıq bólinip shıǵatuǵın reakciyalarda yaǵnıy yadrolıq reakciyalarda 
    massanıń saqlanıw nızamı orınlanbaydı. Bunday reakciyalar energiyanıń saqlanıw nızamına 
    boysınadı. Ol Eynshteyn teńlemesi járdeminde tómendegishe kórsetiledi: 
    E=mc
    2
    bul jerde c=300000 km

    s
    -1
    bolǵanlıqtan reakciyalarda massanıń ózgerisi júdá kishi boladı. 
    2. Quramnıń turaqlılıq nızamı -
    hár qanday taza zat qay jerde hám qanday usıl menen 
    alınıwına qaramastan turaqlı quramǵa iye boladı. Bul nızam J.L.Prust tárepinen ashıldı. Mısalı: 


    1.C + O


    CO
    2
    2.2CO + O
    2

    2CO

    3. CaCO
    3

    CaO + CO
    2
    4. Na
    2
    CO
    3
    + 2HCl 

    2NaCl + CO
    2
    + H
    2

    5. 2C
    2
    H
    5
    OH + 3O
    2

    4CO
    2
    + 6H
    2
    O
    6. 2NaHCO
    3
    → Na
    2
    CO
    3
    + CO
    2
    + H
    2

    7. 4CH
    3
    NH
    2
    + 9O
    2
    = 4CO
    2
    + 2N
    2
    + 10H
    2

    8. 4CH
    2
    (ONO
    2
    )-CH(ONO
    2
    )-CH
    2
    (ONO
    2
    ) →12CO
    2
    + 6N
    2
    +10H
    2
    O + O
    2
    9. Cu
    2
    (OH)
    2
    CO
    3
    →2CuO + CO
    2
    + H
    2

    10. CH
    4
    +2O
    2
    → CO
    2
    +2H
    2

    hám basqada kóplegen usıllar menen uglerod(IV) oksidin alıwǵa boladı. Bulardıń 
    barlıǵında payda bolǵan gaz quramında uglerod penen kislorod arasındagı qatnas 3:8 ekenligi 
    anıqlandı. Prustıń bul úzliklilik principine Bertollenıń úzliksizlik principi qarsı shıqtı. Bertollenıń 
    ózgeriwsheń tártipli birikpeler barlıǵı haqqındaǵı principi N.S.Kurnakov tárepinen rawajlandırıldı. 
    Ol haqıyqattanda ózgeriwsheń tártipli birikpeler bar ekenligin dálillep, olardı-bertollidler dep, al 
    ózgermes quramlı birikpelerdi – daltonidler dep atadı. Quramnıń turaqlılıq nızamına tek molekula 
    túrindegi gaz, suyıqlıq hám ańsat suyıqlanatuǵın qattı zatlar ǵana boysınadı. Atom dúzilisine iye 
    bolǵan kristall zatlar hám joqarı molekulalı birikpeler bul nızamǵa boysınbaydı. Mısalı; TiO
    2
    hám 
    TiO
    1,2
    ; UO
    2,5
    hám UO
    3
    basqada kóplegen 
    d
    hám 
    f
    metallardıń gidridleri, galogenidleri, nitridleri 
    hám sulfidleri ózgeriwsheń quramlı birikpelerge kiredi.

    Download 0,49 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8




    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Lekciya-1 D. I. Mendeleevtiń ximiyalıq elementlerdiń dáwirlik sisteması hám

    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish