5. K
ó
lemlik qatnas nızamı
– ximiyalıq reakciyaǵa kirisip atırǵan zatlardıń kólemleri óz-
ara hám reakciya nátiyjesinde payda bolatuǵın gazlardıń kólemleri menen ápiwayı pútin sanlar
qatnası sıyaqlı qatnasta boladı. Bul nızam Gey-Lyussak tárepinen ashıldı. Mısalı, 2 kólem vodorod
1 kólem kislorod penen joqarı temperaturada reakciyaǵa kirisip 2 kólem suw puwın payda etedi.
6. Avogadro nızamı
– birdey jaǵdayda hár qanday gazlardıń teńdey kólemlerinde birdey
sandaǵı molekulalar bar boladı. Avogadro nızamınan tómendegi juwmaqlar kelip shıǵadı:
1. Ápiwayı zatlardıń molekulaları eki atomnan ibarat.
2. Normal jaǵdayda hár qanday gazdiń bir moli 22,4 l. kólemdi iyeleydi. Bul kólem molyar
kólem dep ataladı. (Normal jaǵday – bul 0
0
C yamasa 273 K temperatura hám 1atm.
yamasa
101,325 kPa basımdaǵı jaǵday.)
3. Hár qanday gazdiń bir molinde 6,02
10
23
mol
-1
dana, atom yamasa molekulalar sanı bar
boladı. Bul san Avogadro sanı dep aytıladı.
Mol-bul zattıń ólshem muǵdarı yamasa molde ańlatılǵan muǵdar bolıp, ol tómendegishe
tabıladı.
M
m
n
bul jerde, m -zattıń berilgen massası, al M-molyar massa. Mısalı, 49 g kúkirt kislotasındaǵı
“zat muǵdarı” 49/98=0,5 molge teń.
Avogadro nızamınan kelip shıǵatuǵın juwmaqtıń kemshiligi tómendegiden ibarat:
Molekulalıq massalardı anıqlaw usıllarınıń kórsetiwi boyınsha ayırım apiwayı zatlardıń
molekulaları eki atomnan ( H
2
, N
2
, O
2
, F
2
,Cl
2
, Br
2
, I
2
), inert gazlardıń molekulaları bir atomnan
(He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn) , sonday aq ayırım apiwayı zatlardıń molekulaları bir neshe atomnan (O
3
,
P
4
, S
8
) turatuǵınlıǵı malim boldı.
