GAT loyihalarining predmet sohasini aniqlash usullari va vositalari.
Odatda, loyihaning predmet sohasini aniqlash uchun quyidagi usullar va
vositalardan foydalaniladi:
Ishlarni tarkibli maydalashtirish
. Oldin bajarilgan loyihalarni tarkibli
maydalashtirish materiallari yangi tuzilayotgan loyiha uchun namunaviy model
sifatida foydalanilishi mumkin. Ammo e‟tirof etish zarurki, har bir yangidan
tuzilgan loyiha o„ziga xos muhim hujjatlar bo„lib, shu sababli ham ishlarni tarkibli
maydalashtirish ko„p hollarda qaytadan, takroriy foydalanilishi mumkin, negaki
loyihalarning katta qismi qandaydir darajada boshqa loyihalarni qaytaradi, bu
tabiiy holdir. Umuman, loyiha ishlarini tarkibli maydalashtirish usulining asl
58
mohiyati–bu loyiha natijalarini o„lchamlari bo„yicha kichik va boshqarilishi oson
bo„ladigan tarkibli elementlarga ajratishdan iboratdir. Tarkibli maydalashtirish
usuli loyihalash jarayonida juda keng qo„llaniladi. Natijalarni maydalashtirish
darajasi loyihani samarali rejalashtirish, bajarish, ishlarni nazorat qilish va
loyihani yopish uchun etarli bo„lguniga qadar davom ettiriladi.
Maydalashtirish quyidagi asosiy qadamlardan iborat bo„ladi:
1.Loyihaning asosiy elementlarini aniqlash. Umumiy mazmunda bunga loyiha
natijalari va loyihani boshqarishlar kirishi mumkin. Ammo asosiy elementlar
doimo loyihani boshqarish kontseptsiyasini va boshlang„ich axborotlar
mavjudligini hisobga olgan holda aniqlanishi zarur.
2.Loyihani boshqarish uchun ishlarni tarkibli maydalashtirish (ITM) ni
berilgan elementining muddatlari va boshqa ko„rsatkichlarni, xarajatlarni
baholashning detallashtirilganlik darajasi etarli ekanligi bo„yicha xulosa qilish. Har
bir elementni alohida-alohida ko„rib chiqib, agar ijobiy javob olinsa 4 - qadamga
va detallashtirish etarli bo„lmasa 3 - qadamga o„tish zarur. Bu holat shuni
bildiradiki, ishlarni tarkibli maydalashtirishning turli elementlari turlicha
detallashtirilish darajasiga egadir.
3.Natijaning tashkil etuvchi elementlarini aniqlash. Ular loyiha ishlarini
bajarish darajasini tavsiflaydigan, real o„lchanadigan natijalar sifatida namoyon
bo„lishi hamda ushbu natijalarga erishish uchun zarur bo„lgan ishlarni bajarishning
texnologik ketma-ketligi nuqtai nazaridan aniqlanishi zarur. Ular ko„pincha
xizmatlar ko„rinishida ham, mahsulotlar ko„rinishida ham namoyon bo„lishlari
mumkin.
4.Maydalashtirishni yakuniy ravishda tasdiqlash. Bunday tasdiqlash amalga
oshirilganidan so„ng loyihaning predmet sohasini aniqlash bo„yicha olingan
natijalar o„rganiladi.
GAT loyihalarining predmet sohasini aniqlash natijasida quyidagi axborotlar
olinishi zarur:
–loyiha predmet sohasini tasdiqlovchi hujjat hamda uni rivojlantirish uchun
xizmat qiluvchi asos;
59
–loyiha predmet sohasini aniqlaydigan barcha ishlarni tarkibli
maydalashtirish. ITMga kirmaydigan ishlar loyihaning predmetsohasidan
tashqarida bo„ladi.
ITMning pastki darajasidagi elementlar ko„pincha ishlar paketi deb yuritiladi.
Bu paketlar ancha detallashgan elementlarga ajratilishi mumkin. Ular ko„pincha
loyiha ishlarining tarkibini aniqlaydi.
GAT loyihalarini rejalashtirish jarayonida ularni vaqt o„lchamlari doirasida
ham rejalashtirish zarur, chunki har bir loyihani amalga oshirish ma‟lum bir
belgilangan muddatlarda bajarilishi zarur.Ayniqsa,oqilona tuzilgan kalendar rejalar
vositasida loyihani boshqarish ishlarni muvaffaqiyatli bajarishning hamda loyihani
samarali
boshqarishning
zaruriy
sharti
bo„ladi.
Loyihaning
barcha
shartlariningo„zaro kelishilgan tarzdagi ishi kalendar rejalar (ishlar jadvali) asosida
tashkil etiladi. Kalendar rejani ishlab chiqish–bu loyiha ishlarini boshqarish va
nihoyalash sohasini aniqlashdir.
Kalendar reja debloyiha ishlarining to„la ro„yxatini,ularning ketma-ketligi va
o„zaro bog„liqligini , bajarilish muddatlari va davomiyligini, shuningdek,loyiha
ishlarini bajarish uchun zarur bo„ladigan ijrochilar va resurslarni belgilab beruvchi
loyihaviy-texnologik hujjatga aytiladi.
GAT loyihalarini bajarish uchun ko„p sonli rejalar tuziladi. Ular bir- biridan
loyiha ishlariningqamrab olinishi va detallashtirilganligi, ularning mohiyati va
funktsional qarashliligi bilan farq qiladi. Kalendar rejalar loyihaning butun davriga
va uning bosqichlariga, boshqarishning turli darajalari hamda shartnoma tuzgan
loyihani bajaruvchilar uchun tuziladi. Bundan tashqari, loyiha-smeta hujjatlarini
ishlab chiqish va tayyorlash, materiallar va qurilmalarni etkazib berish jadvallari
tuziladi. Rejalar to„plami loyiha rejalarining muvofiqlashtirilgan tizimidan iborat
bo„lib, ularning asosini loyihaning strategik rejasi tashkil etadi. Bunday reja
loyihaning turli bosqichlarini yagona bir strategiyaga bog„laydi, asosiy ishlarni va
ularning bajarilish muddatlarini kelishadi. Loyihaning alohida bosqichlarini yoki
uning butun bir majmuasini to„la bajarishga shartnoma tuzgan loyiha ijrochilari
60
o„zlarining ishlarini rejalashtirishda direktivali muvaqqat chegaralanishlar sifatida
ushbu nazorat muddatlarini hisobga oladilar.
Shunday qilib, muddatli parametrlar bo„yichaloyihani rejalashtirish kalendar
rejalarni ishlab chiqish uchun birlamchi axborot sifatida echimlar natijasiga olib
keluvchi vazifalarni (jarayonlarni) o„z ichiga oladi. Ular qatorida quyidagilarni
e‟tirof etish mumkin:
–loyihaning natijalariga erishish uchun bajarilishi zarur bo„lgan ishlar
ro„yxatini aniqlash;
–ishlarning bajarilish ketma-ketligi va ular o„rtasidagi o„zaro bog„liqliklarni
aniqlash;
–ishlarning davomiyligini baholash,har bir alohida ishni bajarish uchun zarur
bo„lgan vaqtni aniqlash;
–ishlarni bajarish uchun zarur bo„lgan resurslarni aniqlash;
–jadvalni ishlab chiqish,qabul qilingan tartib bo„yicha kalendar rejalashtirish
masalalarini echish.
Bu jarayonlar bir-biri bilan, shuningdek,loyihalarni boshqarishning boshqa
funktsiyalari bilan o„zaro bog„liqdir. Har bir jarayon loyihaning o„lchamlari va
murakkabligiga qarab bitta ishchi yoki bir guruh ishchilar harakatlarini talab qiladi.
GAT loyihalarining kalendar rejasini ishlab chiqishda ushbu loyihaning
barcha ishlar ro„yxatini aniqlash muhimdir, chunki bunday ishni bajarish loyiha
ishlarining elementlarini yanada maydalashtirishga va shu asosda tarmoqli
modellarni va boshqarishning pastki darajasi uchun loyihaning kalendar rejasini
tuzish uchun etarli va zaruriy qismlarga bo„lishga imkon beradi.
GAT loyihalarini rejalashtirish jarayonida bajariladigan ishlar ro„yxatini
aniqlash barcha ish turlarini aniqlash va hujjatlashtirishni o„z ichiga oladi. Loyiha
ishlarining ro„yxatini aniqlashmasalalarini ijobiy hal qilish natijalari asosan
loyihaningtarmoqli modelini va kalendar rejasini tuzish uchun zarur hamda
umumiy tarzda quyidagicha shakllantirilishi mumkin.
Odatda,quyidagilar beriladi:
–loyihani asoslash ma‟lumotlari;
61
–loyihaning maqsadi va natijalari;
–loyiha ishlarini tarkibli tuzish;
–loyiha ishlarini detallashtirish darajasiga talablar;
–oldinbajarilgan loyihalar to„g„risidagi ma‟lumotlar.
Yuqoridagi malumotlar va materiallar asosida vazifa shartlarini to„la
qondiruvchi loyiha ishlarining ro„yxatini aniqlash talab qilinadi.
Shuni alohida etirof etish zarurki, GAT loyihalari ishlarining ro„yxatini
aniqlash uchun ham bir qator axborotlar zarur. Bunday axborotlar
tarkibigayuqoridagilar kabi loyiha ishlarining tarkibiy ko„rinishi to„g„risidagi
axborotlar, loyihaning predmet sohasini aniqlovchi hujjatlar, arxiv ma‟lumotlari va
chegaralanishlarni kiritish mumkin. Aynan ushbu axborotlar va hujjatlardan
foydalangan holda turli usullar yordamida loyiha ishlarining to„la ro„yxatini
aniqlash mumkin bo„ladi.
GAT loyihalarini rejalashtirish jarayonida loyiha ishlarining o„zaro
bog„liqligini aniqlash ham muhim, chunki bunday o„zaro bog„liqliklar loyihaning
butun bir yaxlitligini ta‟minlaydi.
Loyiha ishlarining ketma-ketligini va o„zaro bog„liqligini aniqlash loyihani
amalga oshirish jarayoni tashkiliy-texnologik modeli (TTM) ning vazifasi
hisoblanadi.
TTM da loyihaning natijalari, loyiha ishlarining ro„yxati,ularning bajarilish
ketma-ketligi va ular o„rtasidagi o„zaro bog„liqliklar, shuningdek, muvaqqat va
texnologik chegaralanishlar shunday yoritilgan bo„lishi zarurki, bunda texnologik
model modellashtiriladigan jarayonga etarli darajada o„xshash bo„lishi zarur.
Modellarning o„xshashlik talablari shundan iboratki, ularning berilgan
boshlang„ich ma‟lumotlario„zlarining aniqlik darajasi va detallashtirilganligi
bo„yicha olinadigan natijalarning berilgan aniqligiga mos bo„lishi kerak.
TTM ko„rgazmalilik, foydalanishning oddiyligi, tahlil qilishning qulayligi,
uni tuzishda kam mehnat sarfi kabi sifatlarni o„zida jamlaydi.
62
Loyiha ishlarining o„zaro bog„liqligini aniqlash masalasini kun tartibiga
qo„yish va uni hal qilish ham GAT loyihalarini amalga oshirishda muhimdir.
Umuman olganda, bu masalani quyidagicha tartibda shakllantirish mumkin:
Berilgan:
–loyiha ishlarining ro„yxati va ularning tasnifi;
–ishlar bajarilishining texnologik ketma-ketligi vatashkiliy shart-sharoitlari;
–ishlarning o„zaro bog„liqligi va ularning tavsifi;
–vaqtbo„yicha chegaralanishlar;
–ishlarning bajarilish shartlariga chegaralanishlar;
–tashqi chegaralar va o„zaro bog„liqliklar.
Ushbu berilgan shartlar asosida loyihada rejalashtirish va nazorat qilishning
o„rnatilgan talablarini qondiradigan tashkiliy-texnologik model (tarmoqli grafik,
tarmoqli model) qurish talab qilinadi.
Qayd qilish zarurki, loyihaning murakkabligiga, ko„lamiga, uning
qatnashchilari soniga qarab boshqa model yoki ierarxik modellar tizimi qurilishi
mumkin.
GAT loyihalaridagi ishlarning bajarilish ketma-ketligi va o„zaro bog„liqligini
aniqlash uchun asosan quyidagi axborotlar zarur bo„ladi:
–loyiha ishlarining ro„yxati va ularning tavsifi;
–loyiha natijalarining izohi;
–loyiha ishlarining texnologik ketma-ketligi;
–ishlarning o„zaro bog„liqligi bo„yicha axborotlar;
–vaqtbo„yicha chegaralanish axborotlari;
–tashqi chegaralanishlar va o„zaro bog„liqliklar to„g„risidagi axborotlar.
Aynan shunday tarzda loyiha ishlarini bajarish davomiyligini baholash amalga
oshiriladi.
| 