163
D.V.Borisenkov va V.N.Xarinlarning «AT
relyatsion va MBBT talab
darajasida turish standartining qisqacha obzori hamda ularni qo„llash
variantlari»nomli ilmiy maqolasining asosiy qismida MBBT da fazoviy
ma‟lumotlarni kun talabi darajasida ushlab turishni amalga oshirish izohlanadi.
Mualliflar maqolada «Oracle» ni kengaytirilgan Oracle Spatial, IBMDB2 ni
kengaytirilgan SPATIAL EXTENDER, Postgre
SQL ni kengaytirilgan PostGis,
My SQL va LINTER tizimlari sifatida ko„rib chiqishgan.
Amalga oshirishning quyidagi qirralari ko„rib chiqilgan:
–geometrik ob‟ektlar uchun SQL tiplar;
–ob‟ektlar ustida operatsiyalar;
–geometrik ob‟ektning turli operatorlardagi matnining taqdimnomasi;
–MBBT va ilovalar o„rtasidagi axborotlarni almashish uchun geometrik
ob‟ektlarning ikkilangan taqdimnomasi;
–geometrik ob‟ektlarning tavsifnomasi;
–geometrik ob‟ektlarning bir-biriga nisbatan joylashuvini aniqlash;
–koordinatalar sistemasi;
–geometrik turlarning ustunli jadvallarini tuzish hamda geometrik tiplar
ustunlarini jadvalga qo„shish;
–geometrik turlar ustunlarini jadvaldan olib tashlash;
–geometrik turlar ustunlariga qiymatlarni
kiritish;
–geometrik turlar ustunlaridan qiymatlarni tanlash;
–fazoviy ma‟lumotlarni indekslash.
Standartlarning o„zaro mosligini ta‟minlash jarayonida fazoviy ma‟lumotlarni
qidirish alohida o„rin tutadi .
Ba‟zi bir mezonlari bo„yicha fazoviy ma‟lumotlarni qidirishda odatda
so„rovning ikki pog„onali modelidan foydalaniladi. Javobni olish uchun yozuvlarni
tanlashning ikkita operatsiyasi bajariladi. Ular birlamchi va ikkilamchi filtrlar deb
nomlanadi. Birlamchi filtr yozuvlar – nomzodlarni tezlik bilan tanlash va ularni
ikkilamchi filtrga uzatishni amalga oshirishga imkon beradi. Birlamchi filtr odatda
fazoviy indeksdan foydalanadi hamda geometrik ob‟ektning o„zi emas,
balki
164
ularga yaqinlashishlar bilan ish ko„radi. Bu asosan ish operatsiyasining
murakkabligini kamaytirish uchun bajariladi. Natijada birlamchi filtrning
chiqishida ko„pgina yozuvlar shakllanadi. Ular bilan ikkilamchi filtr ish ko„radi.
Moslashtirish tizimida fazoviy ma‟lumotlarni import va eksport qilish ham
muhim jarayondir. Fazoviy ma‟lumotlarni bilish uchun anchagina keng tarqalgan
fayllar formati sifatida SHP (Shape file) ni alohida e‟tirof etish zarur.
Bu fayl
1997–1998 yillari ESRI tomonidan ishlab chiqilgan.
Har bir SHP fayl bitta tipdagi geometrik oddiylar to„plamini o„zida jamlaydi.
Geometrik ob‟ektlarning tegishli sinflariga kiruvchi oddiylarga nuqta (POINT),
ko„p nuqtalar (MULTIPOINT), siniq chiziq (POLY LINE), ko„pburchak
(POLYGON) kiradi. Har bir ushbu tipdagi oddiylar uchta variantga ega – ikki
koordinatalar sistemasi uchun (XU), ikki o„lchamli koordinatalar sistemasi bilan
qo„shimcha o„lchamli har nuqta uchun (XYZM). Shu bilan bir qatorda
MULTIPATCH –murakkab shakl tipi ham mavjud . U Open Geospatial
Consortium ( OGC) standarti «Multi Polygon»ning
tegishli tipiga mos keladi
hamda geometrik bo„lmagan, ammo SHPfaylda geometrik ma‟lumotlar bilan
bog„liq bo„lgan atributlar formatida saqlanadi.
Ko„pgina MBBT SHP formatdan ma‟lumotlarni import qilish hamda ushbu
formatga ma‟lumotlarni eksport qilish uchun «utilit» larga egadir.
Fazoviy ma‟lumotlarni yoritish uchun boshqa keng tarqalgan va
standartlashtirilgan format OGC tomonidan yaratilgan GML (Geography Marcup
Language) geometrik belgilash tili hisoblanadi. Barcha sanab o„tilgan MBBTlarda
fazoviy ob‟ektlarni formatda saqlash funktsiyalari mavjud.
Simple Features Specification for SQL ctandarti ma‟lumotlarni olish uchun
quyidagi jadvallarni kiritadi:
–SPATIAL REF SYS–geometrik ob‟ektlarni
yoritish uchun foydalanish
mumkin bo„ladigan koordinatalarning butun tizimini izohlash;
–GEOMETRY-COLUMNS –geometrik tiplardagi ma‟lumotlarni o„zida
jamlagan ma‟lumotlar bazasi jadvallarining barcha ustunlarini izohlash.
165
Add Geometry Column va Drop Geometry Column jarayonlarni bajarish
ma‟lumotlarni GEOMETRY-COLUMNS da yoritishda avtomatik ravishda
yangilanishni ta‟minlaydi.
Fazoviy ob‟ektlar to„g„risidagi «grafik» va «atributika» ga bo„linish –
umuman keng tarqalgan hamda rus tiliga o„girilgan ESRI matnlarida hamko„p
uchraydigan holatdir. Bu odatda kartografiyaning «og„ir merosi» sifatida qaralishi
mumkin yoki bo„lmasa fazoviy ob‟ektni raqamli izohlash atributlarining ham
koordinatali izohlanishdan iborat ekanligini to„la tushunib
etmaslikdan vujudga
keladi. Kompyuter grafikasidan meros bo„lib qolgan an‟anaviy terminologiyaga
qat‟iy bo„ysunilsa, «geometriya» to„g„risida, geometrik ob‟ektlar (nuqtalar,
chiziqlar va poligonlar – bu geometriya) to„g„risida gapirish o„rinli bo„ladi.
