Loyihani tashkil etish va boshqarish

163 
D.V.Borisenkov va V.N.Xarinlarning «AT relyatsion va MBBT talab 
darajasida turish standartining qisqacha obzori hamda ularni qo„llash 
variantlari»nomli ilmiy maqolasining asosiy qismida MBBT da fazoviy 
ma‟lumotlarni kun talabi darajasida ushlab turishni amalga oshirish izohlanadi.
Mualliflar maqolada «Oracle» ni kengaytirilgan Oracle Spatial, IBMDB2 ni 
kengaytirilgan SPATIAL EXTENDER, Postgre SQL ni kengaytirilgan PostGis, 
My SQL va LINTER tizimlari sifatida ko„rib chiqishgan. 
Amalga oshirishning quyidagi qirralari ko„rib chiqilgan: 
–geometrik ob‟ektlar uchun SQL tiplar; 
–ob‟ektlar ustida operatsiyalar; 
–geometrik ob‟ektning turli operatorlardagi matnining taqdimnomasi; 
–MBBT va ilovalar o„rtasidagi axborotlarni almashish uchun geometrik 
ob‟ektlarning ikkilangan taqdimnomasi; 
–geometrik ob‟ektlarning tavsifnomasi; 
–geometrik ob‟ektlarning bir-biriga nisbatan joylashuvini aniqlash; 
–koordinatalar sistemasi; 
–geometrik turlarning ustunli jadvallarini tuzish hamda geometrik tiplar 
ustunlarini jadvalga qo„shish; 
–geometrik turlar ustunlarini jadvaldan olib tashlash; 
–geometrik turlar ustunlariga qiymatlarni kiritish; 
–geometrik turlar ustunlaridan qiymatlarni tanlash; 
–fazoviy ma‟lumotlarni indekslash. 
Standartlarning o„zaro mosligini ta‟minlash jarayonida fazoviy ma‟lumotlarni 
qidirish alohida o„rin tutadi . 
Ba‟zi bir mezonlari bo„yicha fazoviy ma‟lumotlarni qidirishda odatda 
so„rovning ikki pog„onali modelidan foydalaniladi. Javobni olish uchun yozuvlarni 
tanlashning ikkita operatsiyasi bajariladi. Ular birlamchi va ikkilamchi filtrlar deb 
nomlanadi. Birlamchi filtr yozuvlar – nomzodlarni tezlik bilan tanlash va ularni 
ikkilamchi filtrga uzatishni amalga oshirishga imkon beradi. Birlamchi filtr odatda
fazoviy indeksdan foydalanadi hamda geometrik ob‟ektning o„zi emas, balki 

164 
ularga yaqinlashishlar bilan ish ko„radi. Bu asosan ish operatsiyasining
murakkabligini kamaytirish uchun bajariladi. Natijada birlamchi filtrning 
chiqishida ko„pgina yozuvlar shakllanadi. Ular bilan ikkilamchi filtr ish ko„radi. 
Moslashtirish tizimida fazoviy ma‟lumotlarni import va eksport qilish ham 
muhim jarayondir. Fazoviy ma‟lumotlarni bilish uchun anchagina keng tarqalgan 
fayllar formati sifatida SHP (Shape file) ni alohida e‟tirof etish zarur. Bu fayl 
1997–1998 yillari ESRI tomonidan ishlab chiqilgan. 
Har bir SHP fayl bitta tipdagi geometrik oddiylar to„plamini o„zida jamlaydi. 
Geometrik ob‟ektlarning tegishli sinflariga kiruvchi oddiylarga nuqta (POINT), 
ko„p nuqtalar (MULTIPOINT), siniq chiziq (POLY LINE), ko„pburchak 
(POLYGON) kiradi. Har bir ushbu tipdagi oddiylar uchta variantga ega – ikki
koordinatalar sistemasi uchun (XU), ikki o„lchamli koordinatalar sistemasi bilan 
qo„shimcha o„lchamli har nuqta uchun (XYZM). Shu bilan bir qatorda 
MULTIPATCH –murakkab shakl tipi ham mavjud . U Open Geospatial 
Consortium ( OGC) standarti «Multi Polygon»ning tegishli tipiga mos keladi 
hamda geometrik bo„lmagan, ammo SHPfaylda geometrik ma‟lumotlar bilan 
bog„liq bo„lgan atributlar formatida saqlanadi. 
Ko„pgina MBBT SHP formatdan ma‟lumotlarni import qilish hamda ushbu 
formatga ma‟lumotlarni eksport qilish uchun «utilit» larga egadir. 
Fazoviy ma‟lumotlarni yoritish uchun boshqa keng tarqalgan va 
standartlashtirilgan format OGC tomonidan yaratilgan GML (Geography Marcup 
Language) geometrik belgilash tili hisoblanadi. Barcha sanab o„tilgan MBBTlarda 
fazoviy ob‟ektlarni formatda saqlash funktsiyalari mavjud. 
Simple Features Specification for SQL ctandarti ma‟lumotlarni olish uchun 
quyidagi jadvallarni kiritadi: 
–SPATIAL REF SYS–geometrik ob‟ektlarni yoritish uchun foydalanish 
mumkin bo„ladigan koordinatalarning butun tizimini izohlash; 
–GEOMETRY-COLUMNS –geometrik tiplardagi ma‟lumotlarni o„zida 
jamlagan ma‟lumotlar bazasi jadvallarining barcha ustunlarini izohlash. 

165 
Add Geometry Column va Drop Geometry Column jarayonlarni bajarish 
ma‟lumotlarni GEOMETRY-COLUMNS da yoritishda avtomatik ravishda 
yangilanishni ta‟minlaydi. 
Fazoviy ob‟ektlar to„g„risidagi «grafik» va «atributika» ga bo„linish – 
umuman keng tarqalgan hamda rus tiliga o„girilgan ESRI matnlarida hamko„p 
uchraydigan holatdir. Bu odatda kartografiyaning «og„ir merosi» sifatida qaralishi 
mumkin yoki bo„lmasa fazoviy ob‟ektni raqamli izohlash atributlarining ham 
koordinatali izohlanishdan iborat ekanligini to„la tushunib etmaslikdan vujudga 
keladi. Kompyuter grafikasidan meros bo„lib qolgan an‟anaviy terminologiyaga 
qat‟iy bo„ysunilsa, «geometriya» to„g„risida, geometrik ob‟ektlar (nuqtalar, 
chiziqlar va poligonlar – bu geometriya) to„g„risida gapirish o„rinli bo„ladi. 

Download 2,58 Mb.