Masofali o‘qitish
deganda biz barcha ishtirokchilar orasida faol
axborot almashinishni ko‘zda tutadigan va maksimal darajada
zamonaviy yangi axborot texnologiyalarini, shu jumladan, kompyuter
telekommunikatsiyasini foydalanadigan sirtqi o‘qitishning turlaridan biri
deb tushunamiz.
Kompyuter telekommunikatsiyasi asosida tashkil etilgan masofali
o‘qitish borgan sari O‘zbekiston va xorijiy ta’lim tizimida katta tus
olmoqda. Hozirgi kunda qariyib barcha oliy ta’lim muassasalarida
videoanjuman zallari mavjud. Ta’lim tizimining ko‘pgina turlariga
masofali o‘qitish bo‘yicha maxsus predmetlar kiritilgan. Ta’lim
muassasalari
orasida
ko‘plab
yo‘nalishlarda
videoanjumanlar,
videoseminarlar,
videokurslar,
videotreninglar
bo‘lib
o‘tmoqda.
Masofali malaka oshirish kurslari tashkil etilmoqda. Masofali ta’limni
rivojlantirish va ta’limda foydalanish bo‘yicha Prezident va
hukumatning farmoyish hamda qarorlari qabul qilinmoqda, mablag‘
ajratilmoqda.
Respublikamiz
ta’lim
muassasalarida
elektron
kutubxonalar yaratilmoqda, elektron arxivlar tashkil etilmoqda. Har bir
ta’lim muassasasi, hatto o‘qituvchi va o‘quvchilarning Veb- saytlari
yaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Iste’dod»
jamg‘armasi, Respublika o‘quv- uslubiy Markazi, Nizomiy nomidagi
Toshkent
davlat
pedagogika
universiteti,
Toshkent
axborot
texnologiyalari
universiteti,
Jahon
iqtisodiyot
va
diplomatiya
universiteti, Farg‘ona davlat politexnika instituti, Guliston davlat
universiteti, A.Avloniy nomidagi respublika umumiy ta’lim maktablari
pedagog xodimlarini malakasini oshirish va qayta tayyorlash markaziy
instituti, Sirg‘ali tumanining umumta’lim maktablari va boshqa ko‘pgina
ta’lim muassasalarida joylardan ketmagan holda o‘qishlari va malaka
oshirishlari uchun turli yo‘nalishlarda masofali o‘qitish kurslari paydo
bo‘lmoqda. Shu bilan birgalikda masofali o‘qitishni respublikamizda
keng miqiyosda rivojlanishi sekin- asta kechmoqda. Bu holat
qo‘yidagilarda ko‘rinmoqda:
403
- ko‘pchilik masofali kurslar o‘zining mohiyati bilan an’anaviy
sirtqi o‘qitishdan farq qilmayapti (o‘qituvchi va o‘quvchilar orasidagi
doimiy aloqa yo‘q, majburiy kunduzgi sessiyalar bo‘lmoqda va hokazo);
- masofali kurslar, odatdagidek, iqtisodiy samara bermayapti;
- amalda internet sharoitida o‘quvchilar bilan ishlashni tashkil
etadigan zamonaviy uslubiyotni egallagan masofali kurslarning tayyor
mutaxassislarini
– o‘quv guruh murabbiylari, tyutorlari va
muvofiqlashtiruvchilarning yo‘qligi;
- mahalliy va xorijiy ta’lim tizimlari bilan voqif bo‘lgan
mutaxassislarning yo‘qligi tufayli, respublika masofali o‘qitish tizimini
shunga o‘xshash boshqa xorijiy tizimlari bilan integratsiyasi yaxshi
yo‘lga qo‘yilmaganligi.
Shunday qilib, respublikada masofali o‘qitish tizimini tezkor
rivojlanish talabi bilan mutaxassislarni yo‘qligi orasidagi qarama-
qarshilik mavjud. Shu kunga qadar respublikadagi birorta ta’lim
muassasasi (OTM, ta’lim markazi, akademik litsey va kollej, maktab,
malaka oshirish va qayta tayyorlash institutlari va boshqa) masofali
o‘qitish uchun birdaniga bir necha yo‘nalishda kompetentlikdagi:
- o‘zining predmet sohasida;
- o‘qitishning zamonaviy faol uslublarida (hakorlikda o‘qitishda,
loyihali, tadqiqiy va boshqa uslublarda);
- masofali o‘qitishda foydalaniladigan Internet texnologiyalarida;
- internet sharoitida muloqot psixologiyasi masalalarida;
- masofali kurslarni tashkil etish, boshqarish va monitoring olib
borish masalalarida mutaxassis (masofali o‘qitishning xususiyati
shunday) tayyorlash bilan shug‘ullanmaydi.
Bunday keng kasbga ega bo‘lgan mutaxassislarni malaka oshirish
tizimi doirasida kompyuterli axborot va telekommunikatsiya negizida
tashkil etilgan masofali o‘qitish shaklida tayyorlash mumkin va zarur.
Bunday shaklda o‘qitishda bir vaqtni o‘zida katta sondagi o‘quvchilarni
qamrab olish imkoniyati mavjud.
Masofali o‘qitish (MO‘) o‘qitishning yangi yoki inqilobiy
texnologiyasi emas. MO‘ bir necha o‘n yillar oldin mavjud edi. Axborot
texnologiyalari va Internet tarmog‘i davrigacha MO‘ning asosiy tatbig‘i
oliy ta’lim muassasalaridagi sirtqi ta’limdan iborat bo‘lgan. Bunda
asosan o‘quvchilarga bilim yetkazish oddiy pochtadan iborat edi.
Albatta, bunday o‘qishning shaklida anchgina kamchiliklar bo‘lgan.
Ular qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
404
- axborot almashinish nihoyatda sekin amalga oshirilgan,
o‘qishning umumiy davomiyligi nihoyatda katta bo‘lgan;
- o‘quvchi va ta’lim muassasasi turli davlatlarda joylashgan bo‘lsa,
o‘qish umuman qiyin bo‘lgan yoki bo‘lmagan;
- o‘qish natijasini baholash juda kamdan kam amalga oshirilgan
bo‘lib, bu holat aniq o‘quvchiga o‘qitish dasturini moslashtirishni
qiynlashtirar edi.
Ushbu ikki omil masofali o‘qitishni o‘zgartirdi va uni zamonaviy
dunyoda haqiqatda samarali qildi:
- shaxsiy kompyuterlarning barcha erlarga tarqalishi;
- internet tarmog‘ining rivojlanishi.
Masofali o‘qitishda kompyuter texnologiyalarini qo‘llash:
- o‘quv jarayonida Rich- media (video, audio, animatsiya,
foydalanuvchi bilan muloqot)ni foydalanish ;
- test sinovdan o‘tkazish va natijalarni qayta ishlashning qo‘shimcha
imkoniyatlari foydalanish;
- o‘quv jarayonini nazorat qilish imoniyatlarini berdi.
Kompyuterli o‘qitish sanoatining dastlabki davrlarida yaratilayotgan
o‘quv dasturlari qator kamchiliklarga ega edi:
- bilimlarni yetkazishning chegaralangan uslubi – odatda faqat CD
yoki disketada;
- yagona formatni yo‘qligi, aniq platformaga bog‘liqligi (masalan,
80- va 90- yilning boshlarida o‘quv materiallarini yaratishda, faqat
Macintosh kompyuterlarida ishlaydigan HyperCard dastur keng
tarqalgan edi);
- ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilar orasida o‘quv
kontentini almashinish standartining, shuningdek elektron materiallarni
oxirgi foydalauvchi (o‘quvchi)ga yetkazish standartini.
Internet tarmog‘ining rivojlanishi yuqorida bayon qilingan
muammolarni yo‘q qilish imkoniyatini berdi va masofali o‘qitishni
yangi darajaga olib chiqdi. Internet:
- bilimlarni yetkazish narxini pasaytirish;
- korporativ tarmoq standartlarini unifikatsiya qilishi;
- turli kompyuter platformalarida ishlaydigan texnologik echimlarni,
shuningdek, o‘quv materiallarini tayyorlash standartlarini yaratish;
- bozorni kengaytirish – endilikdaa ixtiyoriy kishi elektron
o‘qitishni tashkil qilayotgan tashkilot qaerdaligidan qat’iy nazar o‘zining
kompyuteri orqali o‘qishi mumkinligiga imkoniyat yaratdi.
405
Masofali o‘qitish tizimining turli texnologik komponentalarini
tavsiflaydigan qator atamalari mavjud. G‘arbiy davlatlarda chop
etilayotgan
adabiyot
va
maqolalarda
quyidagi
atamalar
faol
foydalanilmoqda (G‘arbiy davlatlar atamalari ustida bir muecha to‘liq
to‘xtalamiz, chunki kup hollarda adekvat atamalar rus va o‘zbek tillarida
mavjud emas):
-
|
