|
M. M. Qosimova "Boshlang’ich matematika kursi nazariyasi" fanidan o‘quv qo‘llanma oliy ta’limning boshlang’ich ta’lim asoslari yo‘nalishida belgilangan dts talablari va "Boshlang’ich matematika kursi nazariyasi" o‘q
|
| bet | 15/67 | | Sana | 05.01.2024 | | Hajmi | 1,8 Mb. | | #130621 |
Bog'liq BOSHLANG’ICH MATEMATIKA KURSI NAZARIYASI OQUV QOLLANMA 2020тайёр Tartib munosabati. Biz "tartib" so‘zini kundalik hayotdagi kabi matematika darslarida ham ko‘p qo‘llaymiz. Ishga tushish tartibi haqida , jumladagi so‘zlar tartibi haqida gapiramiz: Matematika darsida amallarning bajarilish tartibini bilish, tenglamalarni, masalalarni yechish tartibini va hokazolarni muhokama qilamiz. Tartib o‘zi nima? Bir nechta misol qaraymiz :
1.Sinfdagi o‘quvchilar to‘plamida tartib o‘rnatish uchun ularni bo‘ylariga qarab safga turg'izish etarli. Amalda bu ish o‘quvchilar juftini taqqoslashga olib keladi, ya'ni o‘quvchilar to‘plamida "Baland bo‘lishlik" munosabati qaraladi. Bu munosabat antisimmetrik va tranzitivdir.
2.Sinfdagi o‘quvchilarni yoshlari bo‘yicha, ya'ni "Katta bo‘lishlik" munosabatini berish bilan tartiblashtirish ham mumkin. Bu munosabat ham antisimmetrik va tranzitiv munosabatidir.
3.O‘zbek alfavitida harflarning kelish tartibi hammaga ma'lum. Buni antisimmetrik va tranzitivlik xossalarga ega bo‘lgan "keyin kelishlik" munosabati ta'minlaydi.
To‘plamda biror tartibni o‘rnatuvchi munosabatni biz eslab o‘tgan xossasi tartib munosabatining ta'rifiga asos bo‘ldi.
Ta'rif: Agar X to‘plamda R tranzitiv va antisimmetrik bo‘lsa, u holda bu munosabat tartib munosabati deyiladi.
X to‘plam unda berilgan tartib munosabati bilan birga tartiblangan to‘plam deb ataladi.
X={2,8,12,32}to‘plamni "Kichik" munosabati yordamida tartiblashtirish mumkin. Buni "Karrali" munosabat yordamida ham amalga oshirish mumkin. Biroq tartib munosabati bo‘la turib "Kichik"va "Karrali"munosabatlarni natural sonlar to‘plamini turlicha tartiblashtiradi. "Kichik " munosabati X to‘plamdagi ixtiyoriy 2ta turli sonni taqqoslashga imkon beradi. "Karrali" munosabati esa bunday xossaga ega emas. Masalan: 8 va 12 sonlar jufti "karrali" munosabat bilan bog'langan emas: 8 soni 12 ga karrali deyish mumkin emas.
Barcha munosabatlar ekvivalentlik munosabati va tartib munosabatiga bo‘linadi deb o‘ylamaslik kerak. Shunday katta sondagi munosabatlar mavjudki, ular na ekvivalentlik va na tartib munosabati bo‘ladi.
Boshlang'ich matetimatika kursida ham, o‘rta maktab kursida ham munosabat tushunchasi umumiy ko‘rinishda kiritilmaydi, bu erda turli ob'ektlar orasidagi konkret munosabatlar o‘rganiladi.
Boshlang'ich matematikada katta e'tibor sonlar orasidagi munosabatlarni o‘rganishga qaratiladi. Ular turlicha beriladi: qisqa shaklga ("katta", "…marta katta", "…ta kam" ) ega bo‘lgan ikki o‘zgaruvchili jumlalar yordamida beriladi, jadvallar to‘ldiriladi. Boshlang'ich sinf o‘quvchilari ko‘p sonli munosabatlar bilan matnli masalalarni yechishda uchrashadilar. Masalan, "Shirkat xo‘jaligi davlatga 364 t bug'doy, bug'doydan 76 t kam sholi, sholidan 32 marta kam grechixa sotdi. Shirkat xo‘jaligi davlatga hammasi bo‘lib qancha don sotgan?" degan masalani echish uchun o‘quvchilar " 76 t kam ", "32 marta kam" munosabatlarining ma'nosini yaxshi tushunib olishi shart va zarur.
4) Bir tokchada ikkinchi tokchadagidan 3 marta ko‘p kitob bor edi. Birinchi tokchadan 8 ta kitob olinib, ikkinchi tokchaga 5 ta kitob qo‘yilgandan keyin ikkinchi tokchada birinchi tokchadagidan 17 ta kam kitob bo‘ldi. Har bir tokchada nechta kitob bo‘lgan?
Bu masalani echish uchun o‘quvchilar " 3 marta ko‘p", "17 ta kam" kabi munosabatlarning ma'nosini yaxshi tushunib olishlari kerak.
5) Avtobazada avtobuslardan 46 ta ko‘p yuk mashinasi bor. Agar yuk mashinasi avtobuslardan 3 marta ko‘p bo‘lsa, avtobazada nechta yuk mashinasi bo‘lgan ?
Bu masalani echish uchun o‘quvchilar "46 ta ko‘p" "3 marta ko‘p" munosabatlarini yaxshi anglab olmog'i zarur. Birinchi sinfdayoq o‘quvchilar natural sonlar uchun "katta" va "kichik" munosabatlari bilan tanishadilar. Keyin kesmalar "Uzun" va "qisqa" munosabatlarini o‘rganadilar. Bu munosabatlar yordamida sonlar to‘plamida va kesmalar to‘plamida tartib o‘rnatiladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
M. M. Qosimova "Boshlang’ich matematika kursi nazariyasi" fanidan o‘quv qo‘llanma oliy ta’limning boshlang’ich ta’lim asoslari yo‘nalishida belgilangan dts talablari va "Boshlang’ich matematika kursi nazariyasi" o‘q
|
