73
B) Elementlarning sezgirlik koeffitsiyenti usuli
Elementlarning sezgirlik koeffisenti usulining aniqlik darajasi kichikroq
bo‘lsa ham, ahamiyati juda kattadir. Chunki bu usul universal bo‘lib, har
qanday
elementning konsentratsiyasini hech qanday etalon qo‘llanmasdan aniqlash
imkonini beradi. Bu yerda har bir element ma’lum bir sezgirlik koeffisiyentiga ega
deb qabul qilinadi. Elementlarning sezgirlik koeffisiyenti birorta o‘ta toza
elementga nisbatan olingan. Bunday element sifatida ko‘pincha
kumush elementi
olinadi.
Biror jism tarkibidagi S – elementning noma’lum S
S
miqdori
(konsentratsiyasi) atom % larda quyidagi formuladan topiladi:
)
(
i
i
X
X
X
S
I
S
I
C
(3.7)
bu yerda
I
x
– x element Oje-cho‘qqisining balandligi (maksimum va
minimum orasidagi masofa):
S
x
–
x
elementning sezgirlik koeffisiyenti:
(I
i
S
i
)
–
jismdagi barcha elementlarning I/S nisbatlarining yig‘indisi.
Har xil elementlar uchun S ning qiymatini maxsus jadval – katalogdan olish
mumkin. Ammo aniqlikni oshirish uchun elementlarning
sezgirlik koeffisiyentini
matrisa tuzatmalarini hisobga olgan holda hisoblash mumkin.
S=S
T
(3.8)
S
T
- S
ning jadvaldan aniqlangan qiymati:
-
matrisa tuzatmasi:
)
1
(
)
1
(
i
i
i
i
i
i
j
i
j
i
j
i
r
N
r
N
(3.9)
Bu yerda
j
i
-
j
elementlardan tashkil
topgan matrisa tarkibidagi
I
element
oje-elektronlarining chiqish chuqurligi,
i
i
- bir xil
I elementlardan tashkil topgan
matrisadan I oje-elektronlarining chiqish chuqurligi, N
– atom zichligi,
r
– orqaga
qaytish koeffisiyenti.
N,
va
r
parametrlar maxsus formulalar yordamida hisoblanadi.
74
OES usuli yordamida chuqurlik bo‘yicha ma’lumot olish uchun u bilan
birgalikda yuzalarni ionlar bilan yemirish usulidan foydalaniladi.
Bunda avvaliga
sirt yedirilish qalinligining vaqtga bog‘liqligi aniqlab olinadi. Vaqtning ma’lum bir
qiymatlarida yedirilish to‘xtatilib, OES yordamida jismning shu yerdagi tarkibi
aniqlanadi. Umuman tarkibni aniqlash ionli yedirish
bilan bir vaqtda ham olib
borilishi mumkin.
