11.1 Yong‘in jarayoni, turlari, xususiyatlari
va nning fazalari
Yong‘in
- bu nazorat qilib boim aydigan hodisa b o iib ,
bebaho
moddiy va madaniy boyliklarni bir daqiqada yo‘q qiluvchi, atrof muhitni
izdan chiqaruvchi ofat, ayniqsa u fuqarolaming joniga
kulfat keltimvchi
favquloddagi vaziyatdir. Yonginning kelib chiqishi uch omilning bir
vaqtda, bir joyda duch kelishining oqibatidir, ya’ni:
- yonuvchan modda (neft, qog‘oz, yog'och va boshqalar);
- havo harorati (issiqlik);
- uchqun-alanga (gugurt, uchqun, elektr simining qisqa tutashuvi).
Xalq xo‘jaligida y o n g in chiqishining asosiy sabablari quyidagilardan
iborat:
- chekish paytida yonginga ehtiyotsiziik
bilan munosabatda boiish,
yonuvchan moddalami yoqish, gugurt bilan yoritish va boshqalar. Bunday
y o n g in umumiy yonginning 26% ini tashkil qiladi;
- bolalaming o‘t bilan o‘ynashi - 14 %;
- elektr jihozlarini boshqarish qoidalarini buzish natijasida - 13,5%;
- pechka va tutun quvurlarining noto‘g ‘ri o‘matilishi oqibatida -
8,5%;
- isitgich jihozlaridan noto‘g ‘ri foydalanishda - 8,3%;
- elektr moslamalarini montaj qilish qoidalarining buzilishi - 5%;
- payvandlash ishlarini bajarishda y o n g in
xavfsizlik qoidalarining
buzihshi - 2,3%;
- texnologik jihozlami boshqarish qoidalarining buzilishi -
1
,
2
% ni
tashkil etadi.
Demak, yonginning birinchi sababiga kichik y o n g in manbalari turtki
b oiish i mumkin, bular - sigaret qoldiqlari, uchqunlar va o‘chirilmagan gu
gurt qoldiqlari; yuqori haroratli
issiqlik manbalari - alanga, pechka va tu
tun chiqadigan quvurlaming qizigan konstruksiyalari va boshqalar boiishi
mumkin. Yongin natijasida quyidagi xavfli omillar paydo boiadi: ochiq
alanga va uchqunlar; havo va
predmetlardagi yuqori harorat; yongindan
paydo b o ig an o‘tkir zararli mahsulotlar; tutun; kislorod miqdorining pa
sayishi, bino va inshootlaming yemirilishi va buzilishi;
portlashlar sodir
boiishi; y o n g in b o ig an joylarda turli kimyoviy va zaharli moddalar
ning atrof muhitga tarqalishi, y o n g in suv bilan o'chirilganda turli kimyo
viy moddalar qorishmasi natijasida portlashlar yuz berishi va boshqalar.
192
M a’lumotlarga ko‘ra, yong‘indan nobud bo‘lganlarning 60-80% i nafas
olish yoilarining zaharlanishi yoki toza havoning yetishmasligi oqibatida
halok bo‘lar ekan.Yongin vaqti 3 fazaga boiinadi:
