Zarb to‘lqinlari - yuqori bosimdagi portlashdan hosil bo‘lgan kuchli
havo to ‘lqinlarining kuchli ovoz chiqarib tarqaladigan havo to‘lqini tar-
216
zidagi va unga qarshi kelgan qattiq jismlaming parchalanishi va sochili-
shiga olib keladi.
Siniq parchalarning sochilishi deganda portlash maydonleirida par-
chalangan buyumlar siniq parchalarining tarqalishi tushuniladi (buyirni-
anjomlaming, binolarning buzilishi, parchalanishiga olib keladi).
Ikkilamchi zarar beruvchi omillarga: yong‘inlar, kimyoviy va radiatsi-
yaviy shikastlanishlar, keng tusda to ‘g‘onlaming buzilishi va suv tosh-
qinlarining sodir bo‘lishi, binolarning quiashi va boshqa falokatlar kiradi.
Demak, birinchi va ikkilamchi zarar beruvchi omillar insonlaming normal
yashash va ishlash sharoitlarining buzilishiga, atrof muhitning izdan chi-
qishiga hamda insonlarning halok bo‘lishiga va moddiy resurslaming yo‘q
b o iib ketishiga olib keladi.Ma’lumotlarga qaraganda respublikamizda har
yili 50 dan ziyod aholi yashash joylarida gazlardan noto‘g‘ri foydalanish
oqibatida portlash sodir bo'lib, oqibatda fuqarolar nobud bo‘ladilar va
ko'plab odamlar turli darajadagi tan jarohati oladilar.
1998-yilda Matlik-Xiva, Muborak-Zarbuloq yuqori bosimdagi gaz
quvurlarida gaz portlashi natijasida, Novosibirsk-Adler, Adler-Novosi-
birsk yoialishida ketayotgan poyezdlar to‘qnashuvi natijasida 37 vagon-
da yong‘in sodir bo‘lgan, oqibatda 1284 yo ‘lovchidan 780 nafari halok
bo‘lgan.
Bulardan ko‘rinib turibdiki, yong‘in va portlashlar to‘satdan sodir
bo‘ladi va ko‘plab odamlarning o iim ig a hamda og‘ir tan jarohati olish-
lariga olib keladi. Shuning uchun ham 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1997-yil 23-dekabrdagi 558-son qarori bilan e ’lon qilin-
gan Favqulodda Vaziyatlar Davlat Tizimining hamda «Aholini va hudud-
lami tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza
qilish to‘g ‘risida»gi va 2000-yildagi «Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida» gi
0 ‘zbekiston Respublikasi Qonunining asosiy maqsadi: fuqarolami hi-
moya qilish va portlash hamda yong‘in tufayli va boshqa sabablar orqali
zarar ko‘rgan obyektlaming aw algi ish faoliyatini iziga solib yuborish
chora-tadbirlarini ko‘rish hisoblanadi.
M avzuni o‘zlaslitirish uchun z a ru r bo‘lgan tayanch
so‘/ va ibo ralar;
Yonish; yong'in fazalari; yonuvchi material; havo harorati; so‘ndiruvchi
vositalar; ko‘pik; suyuq so‘ndiruvchi; qattiq so‘ndiruvchi; yong'in oqibati;
217
