12-nisai.
DTL rusumli yong‘in daraklagichi
DTL bir marta qoMianishga mo‘ljaHangan bo‘lib, xonaning haro
rati 72°C
dan oshgandan keyin, uning markazida joylashgan, spiralsi-
mon o‘tkazgichni aloqa zanjiriga bog‘lab turuvchi, haroratga o‘ta
sezgir
b o ig an maxsus qorishma erib ketishi oqibatida, zanjir uziladi va nazorat
pultiga yong‘in xavfi pay do bo‘lganligi haqida xabar beradi. Bitta DTL
daraklagichi 15 m^ gacha yuzani yong‘indan qo‘riqiashga qodir. DTL
darakchilari atroflicha o‘rganiiib, kamchiliklarini
bartaraf etish maqsa-
dida 1984-yildan boshlab mukammallashtirilgan, issiqlik ta’sirida ishlay
digan IP-101, lP-102, IP-103, IP-104 va IP- 105 rusumli yong'in da
rakchilari ishlab chiqarila boshlandi. Bularning barchasi qo‘riqlanayotgan
muhitning harorati 70-72°C dan ko'tarilgan zahoti yong‘in xavfi paydo
bo‘lganligi haqida markaziy pultga avtomatik tarzda xabar berish uchun
mo‘ljallangan.
Yong‘in tufayli hosil boMadigan tutunni
aniqlaydigan radioizotopli
RID - 1 va fotoelektrik IDF - IM markali avtomatik yong‘in darakchilari
(13, 14- rasmlar) ham qoMlaniladi.
11.9. Portlash xavfi va uning xususiyatlari
Ma’lumki, yong'in va portlashlar o ‘zaro uzviy bog‘liqligi sababli
ko‘pchilik avariyalarda yong‘inlar natijasida portlashlar bo‘lishi yoki
aksincha, portlash natijasida yong‘inlar sodir bo‘lishi mumkin.
215
13-rasm. RID -1 radioizotopli yong'in
darakchisi
14-rasm. IDF-IM rusumli
fotoelektrik
yong'in darakchisi
Portlash
- bu qisqa vaqtda chegaralangan hajmdagi, katta miqdor-
dagi quvvatning ajralib chiqishi tushuniladi yoki portlash suyuqliklari-
ning, portiovchi moddalaming kuch yoki issiqlik ta’sirida o‘zi joylashgan
hajmiga sig‘may qolishi tufayli otilib chiqadigan hodisadir.
Odatda, portlash gazlaming
qattiq qizishi oqibatida, yuqori bosim ho
sil qilib kuzatiladi.Portlashlar asosan yong'in va portlash xavii bor ob-
yektlarda sodir bo'lib, uning oqibatida yong‘inlar kelib chiqishi mumkin.
Portiovchi moddalar saqlanadigan omborlar, ular bilan bog‘liq boUgan
obyektlar portlash xavii bor obyektlar hisoblanadi.
Bularga mudofaa, neft
va neft mahsulotlaiini qayta ishlab chiqaruvchi-saqlovchi, kimyoviy,
gaz,
paxta, qog‘oz, non mahsulotlari,
yengil sanoat korxonalari, ular ishlab
chiqargan tayyor mahsulotlami saqlovchi omborxonalar kiradi.
Hozirgi kunda 0 ‘zbekiston hududida 500 dan ziyod ishlab chiqa
rish tarmoqlarida portlash va yong‘in chiqish xavfi mavjud. Portlatuvchi
omillarga: kimyoviy (portiovchi moddalar), yadroviy (yadroviy qurollar),
mexanik (yuqori bosimli suyuqliklar saqlaydigan idishJaming yorilishi),
elektromagnit (uchqun raziyadi va lazer uchquni) va boshqalar kiradi.
Har qanday portlashlarda birinchi va ikilamchi zarar beruvchi omillar
hosil bo‘ladi. Birinchi omillarga: zarb to'lqinlari
va siniq parchalaming
sochilishi.
