joyni qimirlamaydigan qilib bogiab qo‘yish (transport immobilizatsiyasi),
bemorning badanini isitish (sovuq urib qotib qolganda), shikastlangan
kishini zaharlangan joydan olib chiqish, qisraan sanitar ko‘rigidan
o‘tkazish;
- birinchi tibbiy yordamni mumkin qadar tezroq ko‘rsatish kasallik
va jarohatning qanday o‘tishi hamda oqibati nima bilan tugashi uchun,
ba’zida esa hayotni qutqarib qolish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Ayniqsa, qon ko‘p
ketib turganda, odam elektr tokidan shikastlanganda,
suvga cho‘kkan paytida, yurak faoliyati to‘xtab, nafasi chiqmay qolgan
paytda birinchi tibbiy yordam darhol ko‘rsatilishi kerak;
- bolalarga va shu damning o‘zida yordam olmasa o iib qolishi
mumkin boigan shikastlanganlarga birinchi navbatda birinchi tibbiy
yordam ko‘rsatiladi;
- son suyagi ochiq sinib, arteriyadan
qon ketib turgan mahalda
birinchi navbatda hayot uchun xatarli boigan qon ketishini to‘xtatish,
keyin jarohatga steril bogiam qo‘yish va shundan keyingina oyoqni
qimirlamaydigan qilib bogiashga kirishish lozim. Bunda singan joyni
qimirlamaydigan qilib qo‘yish uchun maxsus shina solib bogiash yoki
qoiida bor boigan boshqa vositalardan foydalanish kerak.
Birinchi tibbiy yordamning hamma usul-amallarini ehtiyotkorlik bilan
avaylab bajarish lozim. Qo‘pol harakatlar qilinadigan boisa, shikastlangan
kishiga zarar qilishi va uning ahvoli yomonlashib qolishi mumkin. Birinchi
tibbiy yordam ikki yoki bir necha kishi tomonidan ko‘rsatilishi mumkin.
12.5. Qon ketishida ko‘rsaiiladigan
birinchi tibbiy yordam
Qon ketishi jarohatlaming bevosita hayotga xavf soluvchi eng xatarli
asoratidir. Qon ketishi deganda shikastlangan tomirlardan qon chiqib turi-
shi tushuniladi.
Shikastlangan tomirlaming tabiatiga qarab arteriyalardan, venalardan,
kapillardan qon ketishi tafovut qilinadi.
A rteriyalardan qon ketishi hammadan xatarlidir,
bunda qisqa mud-
dat ichida organizmdan talaygina miqdorda qon ketib qolishi mumkin.
Arteriyalardan qon ketishining alomatlari chiqayotgan qoiming qimiizi
qizil rangda boiishi, uning otilib-otilib chiqib turishidir.
Venalardan qon ketishi arteriyalardan qon ketishidan farq qilib, bir-
muncha to‘qroq rangda boiadigan qonning uzluksiz ravishda oqib chiqib
230
turishi bilan xarakterlanadi,
bunda qon otilib
chiqmaydi (venoz qon ketishi).
Kapillarlardan qon ketishi teri, teri osti
kletchatkasi va muskullardagi mayda-mayda
tomirlar zararlanganida sodir bo‘ladi. Kapil-
larlardan qon ketayotgan mahalda jarohatning
butun yuzasi qonab turadi.
Tashqariga arteriyadan oqib chiqayo
tgan qonni vaqtincha to‘xtatish y o ii (qon
ketishining bu
xili hayot uchun hammadan
ko‘ra xatarliroqdir) jgut yoki burama qo‘yish
orqali, q o i yoki oyoqni imkoni boricha qat-
tiqroq bukilgan holatda bog‘lab qo‘yish, ar-
teriyani shikastlangan joyidan yuqori tomonini
barmoqiar bilan bosib turishdir. Bunda arteri-
yaning suyaklarga yaqinroq joyiga bosib turil-
adigan puls nuqtalarini bilish kerak (15-rasm).
Uyqu va chakka arteriyasi jarohatlanganida
esa barmoqiar jarohatning pastidan bosiladi.
