12.3 Turli tusdagi favqulodda vaziyatlarda jabrlanganlarga

12.3 Turli tusdagi favqulodda vaziyatlarda jabrlanganlarga
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni tashkil etish
Yer silkinishi ofatida 
«Halokatlar tibbiy xizmati »ning hamma tarkibiy 
qismlarida ofatning birinchi kunidan boshlab, kun-u tun navbatchilik 
tashkil etiladi, tibbiyot muassasalarining xodimlari uzluksiz ish tartibiga 
o'tkaziladi va tibbiy xizmatlarning kuch va vositalari harakatga keltiriladi.
Yer silkinishi ro‘y bergan hududda birinchi tibbiy yordam aholining 
o‘zi tomomdan, shuningdek, shu hududdagi mavjud boigan tibbiy yordam 
kuchlari tomonidan amalga oshiriladi. Chunki zarar ko'rgan hududlarga 
yordam beruvchi bunday kuchlarning kelish imkoniyati yuqori hisoblanadi.
Bulardan tashqari, zarar ko'rganlarga birinchi tibbiy yordam shu 
hududda tashkil etilgan mintaqaviy tez yordam ko‘rsatish markazi 
kuchlari tomonidan ham olib boriladi. Tibbiy yordam xizmati xodimlari 
qutqaruvchilar, o‘t o‘chiruvchilar, avariya-tiklov tizimlari va fuqaro 
muhofazasining boshqa tizimlari bilan birgalikda buzilgan imoratlar 
hamda vayronalar ostida qolganlarni qidirib topish va ularga birinchi 
tibbiy yordam ishlarini tezkorlik bilan amalga oshirishlari kerak. Bunda 
odamlami qutqarish qisqa vaqt davomida, uzog‘i bilan bir kun mobaynida 
amalga oshirish maqsadga muvofiq, chunki ularning hayotini saqlab 
qolish shunchalik yengil boiadi.
Yarador va halok boiganlar ko‘p boigan taqdirda, ulami transport 
vositalariga ortish, joylami tayyorlash, yengil talafot ko‘rganlarga 
transportlarga o‘z kuchlari bilan borishlari uchun yo‘nalish belgilari 
qo‘yish talab etiladi. Talafot olganlar transport vositalarida eng yaqin 
boigan tibbiyot shoxobchalariga tibbiy saralanib evakuatsiya qilinadi. 
Bunda albatta, favqulodda vaziyatlar shtablari va halokatlar tibbiy 
xizmati tizimlari talafot ko'rganlami statsionar davolash muassasalariga 
tibbiy evakuatsiya qilish uchun yetarli ko‘z transport vositalarini ajratish 
choralarini ko‘rishlari kerak. Talafot langanlami tibbiy saralashda 
jabrlanganlaming umumiy ahvollariga qarab (tibbiy ko'rsatkichlarga 
qarab) tibbiy yordam ko‘rsatish hajmi, turi aniqlanadi va keyingi 
davolash bosqichlari belgilanadi hamda ularning har biriga saralash 
birkasi beriladi. Aynan shikastlanganlarni evakuatsiya qilishda tibbiy 
saralash birinchi shifokor yordami asosida amalga oshiriladi. Bimday 
tibbiy yordamni umumiy shifokorlik tayyorgarligi va jarrohlik ixtisosligi 
boigan shifokorlar ko‘rsatadilar.
224

Barcha davolash muassasalariga shikastlanganlar tibbiy saralash 
birkasi bilan olib kelinadi, unda jabrlangan iuqaroga qanday tibbiy 
yordam ko‘rsatilishi yozilgan boiadi.
Tibbiy evakuatsiyada kasalxonalarga faqat statsionar davolanishga 
muhtoj bo‘lganlar yotqiziladi. Yengil va o‘rtacha jarohat olganlar 
hamda statsionar sharoitida davolanishi zarur bo‘lmaganlar ambulatoriya 
sharoitida davolanishlari kerak.
Yer silkinishida turli tan jarohati olganlar bilan bir qatorda, ruhiy 
shikast olganlarga (endokrenologik kasalliklari, zo‘riqib bolasi tushib 
qolganlarga va boshqalarga) alohida tibbiy yordam ko‘rsatilishi zarur. 
Bunday kasallarga tibbiy yordam berishda tez tibbiy yordam xizmati 
va maxsus yordam xizmati xodimlari yetakchi o‘rinda turishlari, har 
qanday tasodiflarda to‘g‘ri qarorga kelishga tayyorgarliklarini oshirishlari 
talab etiladi. Yurak, qon-tomir va boshqa xavfli kasalliklarga chalingan 
kasalleirga tibbiy yordam berish uchun ixtisoslashgan tibbiy yordam 
brigadalari (maxsus yordam xizmati) xizmatidan foydalaniladi. Jumladan, 
akusher-genekologik, psixonevrologik, kardiologik va boshqalar.
Shuni nazarda tutish lozimki, yer silkinishi oqibatida tibbiyot 
muassasalari buzilishi mumkin. Bu - kasallar, tibbiyot xodimlari va 
tibbiyot jihozlarini ko‘chirishni, davolash muassasalarini moslashmagan 
binolarga, yozgi chodirlarga o‘tkazishni taqozo etadi. Bunday maqsadlar 
uchun muayyan binolar (maktab, bolalar bog‘chasi va h.k.) va chodirlar 
tayyorlab qo‘yilishi zarur. Tibbiyot muassasalarini ko‘chirish yuqori 
saviyadagi tashkilotchilik hamda tibbiyot xodimlarining yuksak darajada 
ma’naviy tayyorgarligini talab qiladigan qiyin va mashaqqatli ish 
hisoblanadi.
Toshkent zilzilasida tibbiyot xodimlari tomonidan kasallarga tibbiy 
xizmat ko‘rsatish borasida zarur ishlar amalga oshirilgan, ammo 
talafot o‘chog‘ida tibbiy xizmat ko‘rsatish imkoniyati va ta’minoti past 
bo‘lganligi sabab zarar ko‘rgan kasalxonalardan ikki mingdan ziyod kasal 
ambulatoriya sharoitida davolanishga chiqarilgan, mingdan ortiq kasallar 
esa boshqa davolanish maskanlariga o‘tkazilgan. Ko‘chirish mumkin 
bo‘lmagan kasallarning bir qismi kasalxonalaming moslashmagan yozgi 
chodirlariga o‘tkazilgan.
Yer 
silkinishi 
oqibatida aholi va tibbiyot muassasalarining 
joylashish holatida o‘zgarishlar ro‘y berishi, tibbiyot xizmati boshliqlari, 
mutaxassislarini qayta taqsimlash, yangi tashkil etilgan muassasalami
225

yangi asbob-uskunalar bilan jihozlash, o‘rinlarni kasallar soniga 
muvofiqlashtirish, yangi dorixonalar ochish kabi masalalar albatta ko‘rib 
chiqilishi lozim va ulami tashkil etish talab etiladi. 0 ‘tgan zilzilalar paytida 
olingan jarohatlar tahlili shuni ko‘rsaidiki, 10 foiz jarohat - binolai- devori 
va tomi qulashidan, 35 foizi - bino va inshootlar qurilmalari va boiaklari 
sinib tushishidan, 55 foizi - fuqarolaming zilzila paytida qanday yiqilish 
kerakligini bilmaganliklaridan yuzaga kelgan. Tabiiy ofatlar tez-tez ro‘y 
beradigan hududlarda sanitar va ma’rifiy tadbirlar doimiy ravishda olib 
borilishi kerak. Tabiiy ofat hududida sanitariya-gigiyena va epidemiyaga 
qarshi tadbirlami o'tkazislming muhim ahamiyatga ega ekanligini alohida 
ta’kidlash lozim.
Ba’zida tabiiy ofat natijasida minglab oilalar boshpanasiz qoladilar 
va noqulay, juda qiyin sharoitga tushib qoladilar. Odamlami chodirlarga 
ko'chirish, binolar buzilishi oqibatida oqova kanallari izdan chiqishi, 
kir yuvish va hammom xizmatlarining yomonlashuvi natijasida yuqumli 
kasalliklar paydo boiishi uchun qulay vaziyat tug‘iladi. Bu sharoitda 
tibbiy xizmat oldida yuqumli kasalliklar tarqalishining oldini olish 
vazifasi paydo bo‘ladi. Sanitariya-epidemiologiya stansiyalari izdan 
chiqqan sharoitda epidemiyaga qarshi ko‘chma otradlar SES vazifasini 
o‘z zimmmalariga olishlari kerak.
Aholini yaxshi, sifath ichimlik suvi bilan uzluksiz ta’minlash, uy-joy 
axlatlarini markazlashtirilgan tarzda olib chiqib ketish, sifatli va to‘laqonli 
oziq-ovqat bilan ta’minlash, hammomlaming doimiy ravishda ishlashi, 
yuqumli kasalliklaming oldini olishga yordam beradi. Esda saqlash 
lozimki, bolalarga yuqumli kasalliklar juda tez yuqadi.

Download 9,03 Mb.