qırshın
etti (40-bet). Al oylasayıq, seniń
múddáń
ne?-dep ózine salmaq taslap,
taǵı irkildi (40-bet). Qaysı kólge
lashımdı
taslayın (40-bet). Kempir
kelemesh
sózler menen
ǵarrısına dápinip awzın qıysayttı (23-bet). Urǵan tayaǵı janına batqan soń jotalı, jawırınlı kempir
«kápir-aq bolayın» dep
pájmúrde
ǵarrınıń moynınan alıp ayqasadı (23-bet). Sovettiń hár awılı
onlaǵan qurban berip, jawdı jeńse onıń
oqası
joq (52-bet). Mine, kórip otırsaq, embeklegen baladan
eńkeygen ǵarrıǵa shekem qansha
sarsańkesek
boldı (52-bet).
Mısallarda kórgenimizdey, jazıwshı óz dóretpesinde qırshın, múddáń, lashı, kelemesh, pájmúrde,
oqası, sarsańkesek degen sózler paydalanǵan. Bunda qırshın - qısqa, múddáń - maqsetiń, niyetiń,
lashı - denesi, kelemesh - bolmaǵır, jaman, pájmúrde - kishi boylı, kishkene, oqası - máleli, zıyanı,
sarsańkesek - qıynalıw degen sózler menen sinonimlik qatar dúzedi.
128
Май 2021 10-қисм
Тошкент
Qaraqalpaq tilinde sinonimler sóz shaqapları kóz qarasınan alıp qaraǵanda hár túrli sóz
shaqapların óz ishine alatuǵının kóriwge boladı. Mısalı: Mańlay - peshana, kásip - kár, orın – mákan
- atlıq sózlerden, sulıw – shıraylı – kórkem – gózzal - kelbetlik sózlerden, qaraw - kóz tigiw - názer
salıw - feyil sózlerden, mudamı – bárhama – bárqulla – áste – jay -asıqpay – ráwish sózlerden,
gúllán – barlıq – pútkil – bári - almasıq sózlerden jasalǵan hám taǵı basqa sinonimlik qatarlar belgili
bir sóz shaqabınıń ishinde ǵana payda boladı. Máselen, atlıqtan bolǵan bir sinonimlik qatarǵa
ekinshi bir sóz shaqabınan sinonimlerdiń kiriwi yamasa ekinshi bir sóz shaqabınan turatuǵın
sinonimlik qatarǵa atlıqtan jasalǵan sinonimniń kiriwi múmkin emes. Sinonimlerdiń bir qásiyetin
olardıń mánilesligi arasındaǵı baylanıstan tuwǵan qásiyet dep túsiniwge boladı. Tildiń basqa da
qubılısları sıyaqlı sinonimlerde qalay bolsa solay payda bola bermeydi. Onıń belgili bir ózine tán
nızamlılıqları bar.
Demek, jazıwshınıń shıǵarmalarında qollanılǵan sinonim sózlerdi, sonday-aq stillik sinonimlerdi
elede úyreniw áhmiyetli másele sanaladı.
Ádebiyatlar:
1. Бердимуратов Е. Ҳәзирги қарақалпақ тили, лексикология, Нөкис, 1994, 51-52-бет-
лер
2. Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиниң стилистикасы, Нөкис, 1990.
3. Қәлендеров М. Қарақалпақ тили синонимлериниң қысқаша сөзлиги, Нөкис, 1990.
4. Султанов К. Ақдәрья. Нóкис, 2018.
|
