10
tarkib toptirishning quyidagi uslubini qo`llash samaralidir: o`qituvchi
tomonidan masala shartida berilgan bog`lanishlar alohida-alohida
xulosalar zanjiri sifatida ifodalangan
kartochkalar tuzilib, har bir
o`quvchiga tarqatiladi va ular ochiq qoldirilgan joylarni to`ldiradilar.
Masalan, yuqoridagi masalani yechishda o`qituvchi quyidagi
mulohazalar zanjiri ko`rsatilgan kartochkalarni: “Ahmad
birinchi
o`rinni ham, oxirgi o`rinni ham egallamagan, demak, u ----- o`rinni,
yoki ----- o`rinni egallashi mumkin. Sohib ----- o`rinni egallagan. U
holda Ahmad ----- o`rinni egallagan. Botir birinchi o`rinni
egallamagan bo`lsa, u holda u ----- o`rinni egallagan. Demak Vali -----
o`rinni egallagan” o`quvchilarga tarqatib, ochiq qoldirilgan joylar ular
tomonidan to`ldirilgach doskada javoblarni muhokama qilish
maqsadga muvofiqdir.
Bu topshiriqlar o`quvchilarda masalalarni xulosalar zanjiri qurish
yo`li bilan yechish ko`nikmalarini tarkib toptirishga ko`maklashadi,
ularda mulohaza yuritishning faqat tarkibi ko`rsatilgan bo`lib,
xulosalar esa o`quvchilar tomonidan mustaqil keltirib chiqariladi.
b) O`quvchilarda to`plam elementlari o`rtasida o`zaro bir qiymatli
moslikni o`rnatishga doir mantiqiy masalalarni yechishda xulosalar
zanjirini qurish ko`nikmalari
tarkib toptirilgach, ular bilan bu
masalalarni graflar yordamida yechishga o`tish mumkin.
Masala shartiga ko`ra, o`quvchilar ismlari to`plami va
o`quvchilar egallagan o`rinlar to`plamiga egamiz. Birinchi to`plam
elementlarini
A, B,V, va
S
nuqtalar
(o`quvchilar
ismlari
bosh
harflari)
bilan, ikkinchi to`plam
elementlarini 1,2,3 va 4
sonlari
(egallangan
o`rinlar)
bilan
belgilaymiz. Ular o`rtasidagi o`zaro bir qiymatli moslikni kesmalar
bilan tutashtiramiz. Agar to`plam elementlari o`rtasida
qaralayotgan
moslik o`rinli bo`lmasa (inkori bo`lsa), u holda ularni shtrix chiziqlar
A
B
V
S
1
2
3
4
A
B
V
S
1
2
3
4
11
bilan tutashtiramiz. Grafdan Ahmad 3- o`rinni, Botir esa 4-o`rinni
egallaganligini aniqlaymiz. Demak Vali 1-o`rinni egallagan.
v) o`quvchilarda yuqorida ko`rib o`tilgan ikki usul bilan bu
turdagi mantiqiy masalalarni yechish ko`nikmalari tarkib toptirilgach,
yakunlovchi bosqichda ularni jadvallar tuzish yo`li
bilan yechishga
o`tish mumkin.
Jadvalni to`ldirishga kirishishdan oldin o`quvchilar bilan “Agar
o`quvchi egallagan o`rni ma’lum bo`lsa, jadvalning mos katagida “+”
belgisini, agar egallamagan bo`lsa “-” belgisini qo`yishga kelishib
olamiz.
Masala shartiga ko`ra
Axmad birinchi o`rinni
ham, oxirgi o`rinni ham
egallamaganligi uchun “1-
o`rin” satri va “Axmad”
ustuni kesishgan hamda “4-o`rin” satri va “Ahmad” ustuni kesishish
kataklariga “-” belgisini qo`yamiz.
Shu tariqa
masala shartida berilgan, shuningdek ulardan keltirib
chiqariladigan xulosalar zanjirini qurib,
ularga tayangan holda
jadvalni to`ldiramiz:
-Sohib ikkinchi, o`rinni egallaganligi ma’lum. “+” belgisini
qo`yamiz.
-Demak Ahmad ikkinchi o`rinni egallamagan. “-”
belgisini
qo`yamiz.
-U holda Ahmad uchinchi o`rinni egallagan. “+” belgisini
qo`yamiz.
-Botir birinchi o`rinni egallamaganligi ma’lum. “-” belgisini
qo`yamiz.
-Ikkinchi o`rinni Sohib, uchinchi o`rinni Ahmad egallagani uchun
Botir to`rtinchi o`rinni egallagan. “+” belgisini qo`yamiz.
-U holda Vali birinchi o`rinni egallagan. “+” belgisini qo`yamiz.
