| Tok qayta ulagichi
12.1.-rasm. Tok qayta ulagichi sxemasi
U ikkita simmetrik yelkadan tashkil topgan bo‘lib, ularning har biri tranzistor va rezistordan iborat. Umumiy emitter zanjirida BTG I0 ishlaydi.
Kirishlardan biri (VT2) tayanch deb ataluvchi doimiy kuchlanish manbai U0 ga ulangan. Tok I0 qiymati tranzistorning aktiv ish rejimiga mos keladi va EBM negiz elementlarida I0 = 0,5÷2 mA. BTG mavjudligi tufayli baza potentsiallarining ixtiyoriy qiymatlarida emitter o‘tishlarda avtomatik ravishda
shart o‘rnatiladi.
Sxema simmetrik, shuning uchun ikkala BT baza potentsiallari teng bo‘lganda (UKIR = U0) har bir yelkadan oqib o‘tayotgan tok I0 / 2 ga teng.
Tayanch kuchlanish U0 = 1,2 V.
Agar UKIR qiymati Δ ≤ 0,1 V ga kamaysa, u holda IE1 tok I0 ga nisbatan 1 % gacha kamayadi, IE2 tok esa 99 % gacha ortadi.
Demak, kirish signali U-KIR ≤ U0 – Δ (mantiqiy 0) bo‘lganda VT1 tranzistor berk bo‘ladi, VT2 tranzistordan esa to‘liq I0 toki oqib o‘tadi.
Agar UKIR qiymati Δ ≥ 0,1 V ga ortsa, u holda IE1 tok I0 ga nisbatan 99 % gacha ortadi, IE2 tok esa 1 % gacha kamayadi.
Demak, kirish signali U+KIR ≥ U0 + Δ (mantiqiy 1) bo‘lganda VT2 tranzistorni berk deb hisoblash mumkin, VT1 tranzistordan esa to‘liq I0 tok oqib o‘tadi.
Natijada ideal tok qayta ulagichiga ega bo‘ldik.
Sathlar orasidagi farq - qayta ulanish kichikligi uning kamchiligi hisoblanadi, chunki qayta ulanish sohasi kirish signallarini tayanch kuchlanish U0 dan UQU=U+KIR–U-KIR=2Δ≈ 0,3 V qiymatga o‘zgarishi bilan aniqlanadi. Demak, xalaqitbardoshlik ham kichik bo‘ladi.
Lekin mantiqiy o‘tish vaqtining kichikligi, hamda to‘yinish rejimining yo‘qligi hisobiga tok qayta ulagichining qayta ulanish vaqti juda kichik bo‘lib, 3 nsdan oshmaydi.
qo‘llaniladi. Mantiqiy sxemalarda har bir qayta ulagich chiqishi bir yoki bir necha boshqa qayta ulagichlar kirishiga ulanadi.
Qayta ulagichlar ketma –ketligi ishga layoqatligini ta’minlash maqsadida kirish va chiqishlar bo‘yicha mantiqiy 0 va mantiqiy 1 sathlar muvofiqlashtirilgan bo‘lishi kerak.
Afsuski, mazkur turdagi qayta ulagichlarda sathlar mosligi mavjud emas, chunki U1 va U2 chiqishlardan olinayotgan chiqish kuchlanishi doim U0 dan katta bo‘ladi. Shu sababli bunday qayta ulagichlarni ketma – ket ulab bo‘lmaydi. Buning uchun maxsus muvofiqlashtiruvchi kaskadlar qo‘llaniladi. Ular kuchlanish sathini siljitish qurilmasi deb ataladi. Emitter qaytargichlar bunday qurilmaning sodda sxemasi bo‘lib hisoblanadi. Qaytargichda chiqish (emitter) potentsialining sathi tayanch potentsial sathidan U* kattalikka past bo‘ladi.
Tok qayta ulagichini EBM elementga o‘zgartirish uchun uning chap yelkasini parallel ulangan (kirishlari bo‘yicha) tranzistorlar bilan almashtirish kerak.
12.2.-rasm. Ikkita kirishli EBM ME sxemasi
Chiqishda emitter qaytargichlarning qo‘llanilishi mantiqiy o‘tishni 0,7V gacha va xalaqitlarga bardoshlikni deyarli 0,3V gacha oshirdi. Bundan tashqari, emitter qaytargichdagi kichik chiqish qarshiligi tufayli sxemaning yuklama qobiliyati ortdi va yuklamadagi sig‘im qayta zaryadlanishi tezlashdi.
Manbaning manfiy qutbi umumiy deb olingan EBM sxemaning kamchiligi bo‘lib chiqish signali mantiqiy sathlarining kuchlanish manbai qiymatiga bog‘liqligi hisoblanadi. Bundan tashqari, chiqish umumiy nuqta bilan qisqa tutashganda emitter qaytargich tranzistori ishdan chiqadi.
Kuchlanish manbai YeM ning musbat qutbini umumiy nuqtaga ulab aytib o‘tilgan kamchiliklarni bartaraf etish mumkin.
Bunda, sxemaning ish printsipi, albatta o‘zgarishsiz qoladi
12.3.-rasm. 500 seriyaga mansub EBM elementning printsipial elektr sxemasi
EBM elementlar o‘ta yuqori tezlikda ishlovchi tizimlar uchun negiz hisoblanadi. Elementlarni montaj usulda birlashtirish yo‘li bilan turli funktsiyalarni amalga oshirish imkoniyati tug‘iladi.
EBM sxemotexnikasi TTMga nisbatan funktsional jihatdan moslanuvchan va turli murakkablikdagi mantiq algebrasini yaratish imkonini beradi. Bu xossa matritsali kristallar asosida buyurtmaga asosan KISlar yaratishda keng qo‘llaniladi.
Bundan tashqari, ko‘pgina maxsus maqsadlar uchun ishlab chiqilgan EBM sxemalari mavjud.
12.4.-rasm. Ikki kirishli EBM elementning shartli garfik belgilanishi
Element musbat mantiq uchun bir vaqtning o‘zida ikkita funktsiyani amalga oshiradi: U1 chiqish bo‘yicha 2YoKI-EMAS (Pirs elementi) va U2 chiqish bo‘yicha 2YoKI (diz’yunktsiya).
| 