6.3- rasm. M129 rusumli yuk mashinalarini zarrachali yuvish jihozi
Harakatlanuvchi jihozlar P-shaklidagi arkadan iborat bo‘lib, u yuvish
postiga to‘shalgan relsli yo‘lda elektr yuritma yordamida harakatlanadi.
Portalga elektr uzatmali 2 ta vertikal va 1 ta gorizontal ch o‘tkalar hamda
purkagich (yuzani quritish uchun) o‘rnatilgan (6.5-rasm).
Mashinani yuvish portalning 1 yoki 2 marta, ikki tomonlama harakatida
bajariladi. Engil mashinalarni bu jihozlar yordamida yuvish uchun 5
6
minut sarflanadi, shuning uchun bu jihozlardan uncha katta bo‘lmagan
korxonalarda keng ko‘lamda foydalaniladi. Katta korxonalarda engil
65
mashinalarni avtomatik ravishda, oqimli qator usulida yuvish uchun
ko‘pincha mehnat unumdorligi 60 mash.
soat bo‘lgan cho‘tkali, M130
rusumdagi yuvish jihozidan, ba’zan unga o‘rnatilgan M131 rusumdagi
g‘ildirak disklarini yuvish va M132 rusumli quritish moslamasi bilan
qurollangan, mehnat unumdorligi 60-90 mash.
soat ni tashkil etgan M133
rusumdagi jihozdan foydalaniladi. Bundan tashqari, (M123 va M128)
cho‘tkali yuvish jihozlari va avtopoezdlar va mashinalarini yuvish uchun
(M127) zarrachali-cho‘tkali yuvish jihozlari ishlab chiqariladi. Ulardan
birinchisi 5 ta harakatlanuvchi cho‘tkadan tashkil topgan bo‘lib, ishlab
chiqarish qobiliyati 60 mash.
soat, ikkinchisi 7 ta cho‘tkali bo‘lib, ishlab
chiqarish qobiliyati 80
120 mash.
soat ga teng. Moy qoldiqlari va smolalar
bilan kirlangan detal va birikmalarni yuvish uchun M316 va M317 yuvish
mashinalaridan foydalaniladi. Ular qo‘zg‘almas bo‘lib, ifloslangan detal va
birikmalarni yuvadigan kameralari mavjud. Detallarni yuvish forsunkalar
bilan qurollangan aylanuvchi kollektorlar yordamida ishqorli eritmalarni
purkash yo‘li balan amalga oshiriladi. Yuvish vaqti 10
15 min., qattiq
kirlangan bo‘lsa 20
30 min. Moslamaning tag qismida yuvish aralashmasi
uchun bak, so‘rish moslamasi va aralashmani tozalash filtri joylashgan.
Moslamaning ichki qismi shamollatib turiladi.
Suv sarfini kamaytirish uchun undan qayta foydalanish tizimi qo‘llaniladi.
Bundan tashqari qabul qilingan hukumat qarorlariga muvofiq, hamma suv
iste’molchilari sarfni kamaytirish va tozalanmagan suvni tashqariga chiqarib
yuborishni to‘xtatishlari zarur. Shuning uchun hamma korxonalar o‘z
hududida suv tozalash inshootlariga va suvdan qayta foydalanish tizimiga ega
bo‘lishlari zarur.
Yuvish joylaridan chiqayotgan suv kanalizatsiya tizimi, suv havzalari va
atrof muhitni ifloslamasligi uchun loy tindirgich va moybenzintutgichlardan
foydalaniladi. Agar korxona markazlashgan tartibda suv manbai bilan
ta’minlanmagan bo‘lsa, suvdan unumli foydalanish va tashqi muhitni
66
muhofaza qilish maqsadida, mashinani yuvishdan chiqqan suv tozalanib,
undan qayta foydalanish mumkin.
6.4
- rasm. M136 rusumli harakatlanuvchi portalli, mashinalarni yuvish jihozi
:
1-chiqindi yig‘gich; 2, 4-tag kollektori uzatmasi richaglari; 3-tag kollektori uzatmasi
tortqilari; 5-yuvilgan chiqindilar; 6-pastki kollektor elektr uzatmasi; 7-forsunkali yon
kollektor; 8-sachratish forsunkalari; 9-himoya ekrani; 10-bosimli suv o‘tkazgich; 11-
buraluvchi kronshteyn; 12-quvurlar; 13-portal yo‘naltiruvchisi; 14
-portal ramasi
Buning uchun suv oqib tushadigan havzalarga, idishlarga, tozalash qurilmasi
o‘rnatiladi. Mashinalarni yuvishda qaytadan foydalaniladigan (zarrachalardan
tozalangan) suv kimyoviy usulda (loyqatib) tozalanadi.
Kuzovni quritish. Kuzov toza suv bilan chayilgandan so‘ng namlikni
yo‘qotish uchun quritish ishlari bajariladi. Suv qoldiqlarini qo‘lda quritishda
g‘ovak material, doka va boshqalardan foydalaniladi. Yuk mashinalarida
kabina, yon va oldingi oynalar, kapot, qanot va yoritgichlar artiladi.
Mashinalar mexanizatsiya yordamida sovuq yoki issiq havoni tashqi yuzasiga
purkash yo‘li bilan ham quritiladi.
Kuzovni yaltiratishdan maqsad - sirtda chidamli himoya qatlamini hosil
qilish va bu bilan kuzovning metall asoslarini tashqi muhitning salbiy
67
ta’siridan himoyalash va uning estetik ko‘rinishini ta’minlashdan iborat.
Shuning uchun yangi yoki eski kuzov sirtlariga vaqti-vaqti bilan emulsiyalar,
erituvchilar va suv asosida tayyorlangan yaltiratish pastalari yordamida
ishlov berib turiladi. Yangi kuzovni bir oyda 2 marta yaltiratiladi. Yaltiratish
xususiyatini yo‘qotgan eski kuzovlarga asosi abraziv materiallardan iborat
bo‘lgan avtoyaltiratgichlar yordamida ta’sir ko‘rsatiladi. Kabina, kuzov va
tayanchlarni ta’mirlash texnologiyasi. Mashina kuzov, kabina va
tayanchlarining asosiy nosozliklari ularning qiyshayishi, pachoqlanishi,
uzilishi, zanglashi, chirishi, boltli va parchinmixli birikmalarning bo‘shashib
ketishidan iborat. Ularni zanglash mahsulotlaridan tozalash, payvandlash,
tekislash va yuzalarni silliqlash, qo‘shimcha detallar qo‘yish, himoya
qatlamlarini yangilash yo‘llari bilan ta’mirlanadi.
Zanglash mahsulotlari metall cho‘tka yoki erituvchi modda yordamida
tozalanadi. Payvandlash ishlarini bajarishda ko‘pincha gazli payvandlash
turidan foydalaniladi. Bu ishlar qo‘l bilan yoki avtomat ravishda bajariladi.
Yoriqlar payvandlanib, yirtilib ketgan katta teshiklarga esa qo‘shimcha
qoplama qo‘yiladi, o‘z navbatida, bu qoplama yirtilgan erdan 20
24 mm
chiqib turishi zarur.
Pachoqlangan erlar va qiyshiqliklar sovuq yoki qizdirilgan (600
650
S
gaz gorelkasi yordamida) holda to‘g‘rilanadi. Qizdirib to‘g‘rilash metall
qavat-qavat bo‘lib qolganda yoki sovuq holicha to‘g‘rilab bo‘lmay qolganda
bajariladi.
Pachoq ikki harakatda to‘g‘rilanadi. Avval pachoq bo‘lgan joy urib
chiqariladi. Chiqarilgan qismning ustiga (6.7-rasm) mahsus ushlagichi qo‘yib
markazdan sirtga qarab mahsus bolg‘acha yordamida to‘g‘rilanadi, so‘ngra
yog‘och yoki rezina bolg‘acha yordamida tekislanadi.
O‘tkir qirrasi va egilishi bo‘lmagan chuqur pachoqlarni o‘rtasidan
boshlab, bolg‘acha yoki rezina bolg‘acha bilan asta-sekin tekislanadi va
tashqi tomonga qarab davom ettiriladi. O‘tkir qirrali burchaklari bo‘lgan
pachoqlarni o‘tkir qirradan yoki taxlanib qolgan eridan boshlab urib
68
chiqariladi. Bitta chuqurcha bo‘lsa, metallning tortilishi hisobiga markazdan
tashqi tomonga bolg‘acha bilan urib bartaraf etiladi (6.7 d-rasm). Chuqurcha
chegarasiga yaqinlashganda bolg‘acha bilan urish kuchi kamaytiriladi.
Qancha ko‘p aylana bo‘ylab harakat qilinsa, tekislash shunchalik sifatli
bajariladi. Agarda bir-biriga yaqin, bir necha chuqurchalar bo‘lsa(6.7 g-
rasm), avval ularning orasiga ishlov beriladi va bitta chuqurchaga keltiriladi,
so‘ngra chuqurchaning shakliga qarab, keyingi silliqlash ishlari bajariladi.
| 