7.2. Ilashish muftasiga texnik xizmat ko‘rsatish.
Ekspluatatsiya jarayonida ilashma rostlab turiladi, ammo bundan oldin
ilashma tepkisining erkin yo‘li tekshiriladi. Buning uchun ikkita surilgichi
bo‘lgan chizg‘ichdan foydalaniladi. Chizg‘ichning bir uchi kabina poliga
tiraladi, surilgich esa tepki maydonchasiga to‘g‘rilanadi. Ilashma tepkisi,
harakatlanishga qarshilik keskin ortgunga qadar bosiladi va shu vaziyat
ikkinchi surilgich yordamida qayd qilinadi. Chizg‘ichning ikkala surilgichi
orasidagi masofa tepkining erkin yo‘lini aniqlaydi.
Zamonaviy mashinalarda ko‘pincha ilashish muftasi uchun gidravlik yuritma
ishlatiladi (7.2-rasm). Bunday mufta yuritmasi tepkisining to‘liq harakatlanish va
erkin yurish yo‘li me’yoriga keltiriladi. To‘liq harakatlanish yo‘lini aniqlash uchun
ilashish muftasining tepkisi bilan rul chambaragining pastki qismigacha bo‘lgan
masofa-A aniqlanadi, so‘ngra tepki to‘liq bosilib yana masofa-V aniqlanadi. A va
V masofalar orasidagi farq 130-136 mm bo‘lishi kerak. Agar bu masofa
77
me’yoridan farq qilsa, u holda sozlash ishlari bajariladi. 30-tepkining to‘liq
harakatlanish yo‘li 38-chegaralovchi gayka bo‘shatilib, 37-tayanch boltni burab
sozlanadi. Tepkining erkin harakatlanish yo‘li esa 58-chegaralovchi gayka
bo‘shatilib, 57-shtokning uzunligini o‘zgartirish bilan sozlanadi. Tepkining erkin
yurish yo‘li 8-15 mm oralig‘ida bo‘lishi kerak.
Ba’zi mashinalarda, ilashish muftasi tepkisining erkin yurish yo‘li ishchi
silindr shtokining uzunligini o‘zgartirish yo‘li bilan sozlanadi. Manjeta,
porshen yoki silindrlarning eyilishi natijasida me’yoridan ortiq miqdorda
tirqishlar yuzaga keladi. Ular orqali ilashish muftasining yuritmasiga havo
kirib qoladi, uni ishchi silindrning havo chiqarish trubkasi orqali chiqarib
tashlanadi.
7.2-rasm. Ilashish muftasi tepkisining to‘liq va erkin yurish yo‘lini aniqlash va sozlash
Buning uchun ishchi silindr chang va kirliklardan tozalanadi. Ilashish muftasi
yuritmasidagi suyuqlik quyish idishining qopqog‘ini ochib, suyuqlik sathi
tekshiriladi. U rezbali qismidan 15-20 mm. dan pastda yoki ”min” belgisidan past
bo‘lmasligi kerak. Ishchi silindrning chiqarish klapani (1) rezina qopqog‘i olinib,
78
o‘rniga rezina shlanga tiqiladi va bir uchi 1
3...1
2 hajmda tormoz suyuqligi
to‘ldirilgan shisha idishga tushiriladi. Yuritma tepkisi qarshilik sezilguncha, ya’ni
tepkining yurish yo‘li o‘zgarmagunga qadar, tez-tez bosib harakatlantiriladi,
so‘ngra tepkini bosib turib, klapan 1
2...3
4 aylanaga buraladi va tepki oxirigacha
bosilgach, klapan mahkamlanadi hamda tepki sekin qo‘yib yuboriladi. Bu holat
shisha idishda havo pufakchalari chiqmay qolguncha davom ettiriladi. Operatsiya
vaqtida vaqti-vaqti bilan sig‘imdagi tormoz suyuqligi sathi tekshirilib va me’yoriga
keltirib turiladi. Nihoyat, klapan qotirilib, shlanga echib olinadi.
Uzatmalar qutisi va taqsimlash qutisiga TXK. Qutilarning qanday ishlashi
kundalik ko‘rikda hamda mashinaning harakatlanishida tekshirib turiladi.
Zichlagichlarning jipsligi, uzatmalarning oson va shovqinsiz ulanishiga
alohida e’tibor beriladi. Tekshirilayotgan agregatlarning ishlash vaqtida
begona taqillashlar va shovqinlar bo‘lmasligi kerak. Uzatmalarning
shesternyalari to‘liq ulanishi lozim, o‘z-o‘zidan ajralib qolishiga yo‘l
qo‘yilmaydi.
Uzatmalar qutisi korpusining qizishi, mashina to‘xtatilganda qo‘lni
kuydirmaydigan darajada bo‘lishi kerak.
KXK va 1-TXK da nazorat qilib, eshitib, hamda haroratga qarab
tekshirishdan tashqari, qutilar korpusi kirlardan tozalanadi, mahkamlangan
joylar tekshiriladi va tortib qo‘yiladi, moy sathi me’yoriga keltiriladi. 2-TXK
da yuqorida qayd etilgan ishlarga qo‘shimcha ravishda, qutilardagi moylar
xarita bo‘yicha almashtiriladi. Bu ish ko‘targich yoki ko‘rish ariqchalariga
ega bo‘lgan maxsus ishchi postlarida bajariladi. Qutidagi moy motor
to‘xtagan zahotiyoq, quti sovib ulgurmasdan to‘kiladi.
Agregatlardagi moy sathi shchup yordamida yoki nazorat teshigi orqali
tekshiriladi. Agar moy sathi pasaygan bo‘lsa, toza moy quyib me’yoriga
keltiriladi va sapun kanallari tozalab qo‘yiladi. Moy almashtirish quyidagicha
bajariladi: qutidagi eski moy to‘kib tashlangandan so‘ng, o‘rniga 1
2 l
miqdorda yuvish moyi quyiladi. Mashina orqa ko‘prigining birorta g‘ildiragi
ko‘tarib qo‘yiladi, motor ishga tushiriladi va birinchi uzatma ulanadi.
79
Transmissiya ishlay boshlaydi, shu alfozda qutining ichki bo‘shlig‘i yuviladi
va chiqindilardan tozalanadi. Bir necha daqiqadan so‘ng yuvish moyi to‘kib
tashlanadi, toza moy quyiladi. Moy almashtirilayotgan paytda t o‘kish teshigi
tiqinining magniti ham tozalanadi.
Taqsimlash qutisi boshqarish richaglarining zarur vaziyati, tortqilar
uzunligini rostlash orqali ta’minlanadi. Shu maqsadda tortqi barmoqlari
shplintlardan ozod qilinadi va ayridan ajratiladi. Fiksatorlar aniq ishlagan
vaqtda, shtoklar to‘liq ulangan holatga o‘rnatiladi. Richaglar uzatmalar
ulangan vaziyatga qo‘yiladi va ayrini aylantirib, tortqining kerakli uzunligi
o‘rnatiladi. So‘ng tortqi o‘z joyiga qo‘yiladi, barmoq shplintlanadi va
kontrgayka qotirib mahkamlanadi.
Uzatmalar qutisini ta’mirlash. Mashinaning oldinga yurish uzatmasi
shovqin bilan ishlab, uzatmalar yaxshi qo‘shilmay qolganda (bu sixronizator
halqasining ishga yaroqsiz bo‘lib qolishidan kelib chiqadi), sixronizator
muftasi tishlarining tashqi, yonbosh sirtlari, podshipniklar, vallar eyilganda,
shesternya tishlari singanda joriy ta’mirlanadi. Eyilgan detallar holatiga
qarab, (birikish jufti bilan) almashtirilib, ta’mirlanadi. Detallarni almashtirish
uzatmalar qutisi uzoq muddat shikastlanmay ishlashini ta’minlaydi va
natijada ta’mirlashga kam mehnat sarf etiladi. Uzatma shesternyasining
sinxronizator gupchagi va boshqa detallarini echib (chiqarib) olishda maxsus
asboblardan foydalaniladi.
Asosiy va kardanli uzatmalarga TXK. Kardanli va asosiy uzatmalarni
mashina harakatlanayotganda nazoratdan o‘tkaziladi. Bunda transmissiyada
aylantiruvchi momentni uzatish tartibi tortishdan tormozlanishga yoki
aksincha o‘zgarganda, begona shovqinlar va taqillashlar kuzatilmasligi lozim.
Kardanli uzatmalarga texnik xizmat ko‘rsatishda kardanli birikma
flanetslarining mahkamlanishi tekshiriladi va tortib qo‘yiladi. Xizmat
ko‘rsatishda kardan sharnirlarining podshipniklari va vallarning shlitsali
birikmalari moylanadi. Buning uchun № 158, US—1 va boshqa moylash
materiallari ishlatiladi.
80
Kichik mashinalarning kardan sharnirlari transmission moyda, Litol—24,
plastik moylash materialida yoki tayyorlovchi zavod ko‘rsatmalariga mos
keladigan boshqa materiallar bilan moylanadi. Moy kardan krestovinasiga
maxsus shprits yordamida yuboriladi. O‘tkazish klapani yonidan yoki
podshipniklarning salniklari ostidan moy sizib chiqquncha yuboriladi. Agar
mashinaga moy to‘ldirilishi nazarda tutilmagan kardan sharnirlar o‘rnatilgan
bo‘lsa, moylash ishlari faqat qismlarga ajratilganda amalga oshiriladi.
Etaklovchi ko‘prik karteridagi moy sathi 2-TXK da tekshiriladi va moy
quyish teshigining qirrasigacha to‘ldiriladi. Moyni to‘liq almashtirish
moylash xaritasiga muvofiq va ish mavsumi o‘zgarganda amalga oshiriladi.
Etaklovchi
ko‘prik
karteridagi
moyni
almashtirish
jarayoni
xam
transmissiyaning boshqa agregatlari uchun qabul qilingan texnologiya
asosida bajariladi. Agar asosiy uzatmadagi etaklovchi shesternyaning
ilashishidagi bo‘ylama tirqishi ruxsat etilgan qiymatdan orta boshlasa,
konussimon podshipniklar rostlanadi. Rostlash zavod ko‘rsatmasiga binoan
bajariladi yoki kardan val flanetsi ajratiladi, yarim o‘qlar sug‘uriladi, asosiy
uzatma karterini mahkamlovchi boltlar bo‘shatiladi va etaklovchi shesternya
yig‘ilgan holatida sug‘urib olinadi. Etaklovchi shesternya stakani tiskiga
o‘rnatiladi, Mahkamlash uzeli qismlarga ajratiladi va podshipnik ostidagi
qistirmalarning qalinligi o‘zgartiriladi, so‘ngra yig‘iladi va birikma
mahkamlash darajasi dinamometrda tekshirilgan holda mahkamlanadi. Asosiy
uzatma shesternyalari ilashishidagi tutashish va yon tirqish faqat
ta’mirlanganda rostlanadi.
| 