73
Nazorat savollar:
1. Kuzov va kabinalarga TXK va ta’mirlash.
2. Kuzovlarini tozalash.
3. Mashinalarini yuvish.
4. Kuzovlarini quritish.
5. Kabina, kuzov va tayanchlarni ta’mirlash texnologiya.
7.QISHLOQ XO‘JALIK TEXNIKALARIGA TEXNIK XIZMAT
KO‘RSATISH VA JORIY TA’MIRLASH TEXNOLOGIYASI
7.1.Transmissiyaning agregat va mexanizmlariga TXK va ta’mirlash
Bizga ma’lumki, QXT transmissiyasining asosiy agregatlariga ilashish
muftasi, kardanli uzatma, shesternyali uzatmalar qutisi, taqsimlovchi quti va
etaklovchi ko‘prik (asosiy uzatma va differensial) kiradi. QXTlarning
transmissiyasi agregatlari barcha nosozliklarning 10
15% ni va texnik
xizmat ko‘rsatishdagi umumiy mehnat hamda materiallar sarfining 40% ini
tashkil etadi.
Transmissiya
agregatlarining
asosiy
nosozliklari.
Transmissiya
agregatlaridagi
nosozliklar
QXTni
ekspluatatsiya
qilish
jarayonida,
shuningdek, ayrim detallar rostlanishining buzilishi, eyilishi yoki sinishi
oqibatida vujudga keladi. Agregatlarning boshlang‘ich holatini tiklaydigan
rostlash ishlarini bajarish yoki ayrim detallarni almashtirish natijasida
nosozliklar bartaraf etiladi.
Ilashish muftasi nosozliklari. Nosozliklar ko‘pincha uning to‘liq
ulanmasligi yoki to‘liq ajralmasligi natijasida kelib chiqadi. To‘liq
ulanmaslikda aylantiruvchi moment motordan to‘liq uzatilmaydi, ilashish
muftasining tepkisi quyib yuborilganda mashina o‘rnidan juda sekin
qo‘zg‘aladi yoki umuman qo‘zg‘ala olmaydi, ilashmadagi etaklanuvchi disk
esa juda tez eyiladi va qisqa muddat ichida ishdan chiqadi.
Ilashmaning to‘liq ajralmasligi uzatmalarni ulash chog‘ida metallarni
zarbli va qiyinchilik bilan qo‘shilishi kuzatiladi hamda richagga ko‘proq
74
kuch bilan ta’sir etish talab etiladi. Bu nosozliklarga ilashmani ajratish
yuritmasi rostlanishining buzilishi, etaklanuvchi diskka moy tegib qolishi
yoki eyilishi sabab bo‘ladi. Ilashmasi gidroyuritmali bo‘lgan mashinalarda
esa gidroyuritma tizimiga havoning kirib qolishi yoki tizimdan suyuqlikning
qisman oqib ketishi ilashmaning nosoz ishlashiga sabab bo‘lishi mumkin.
Uzatmalar qutisi va taqsimlash qutisidagi nosozliklar. Bu nosozliklar
uzatmalarni almashlab ulashda kiyinchiliklar tug‘diradi, uzatmalar o‘z-
o‘zidan uzilib qolishi yoki ishlash vaqtida shovqinlarga sabab bo‘ladi.
Almashlab ulash mexanizmining ayrisi yoki kallagidagi boltlarning b o‘shab
ketishi, fiksatorlarning qadalib qolishi, shesternyalar, podshipniklar va
vtulkalar eyilishi oqibatida uzatmalarni ulash kiyinlashadi. Sinxronizator
muftasi va shesternyalar tishlarining yon tomonida hamda ishchi yuzalaridagi
eyilishlar uzatmalarni to‘liq ulanmasligi, fiksator prujinalarining bo‘shashib
qolishi tufayli uzatmalarning o‘z-o‘zidan uzilib qolishi sodir buladi.
Uzatmalar qutisidagi shovqin esa vallar podshipniklari hamda shesternya
tishlarining ishchi yuzalaridagi eyilishlar va sinishlar, moy sathining
pasayishi natijasida kelib chiqadi.
Asosiy va kardanli uzatmalar, differensial, yarim o‘qlar va teng burchak
tezligiga ega bo‘lgan sharnirlardagi nosozliklar. Nosozliklar ularga vaqtida texnik
xizmat ko‘rsatmasdan uzoq muddat ishlatish yoki sifatsiz TXK oqibatida yuzaga
keladi. Asosiy uzatma va differensialdagi nosozliklarga shesternya tishlari,
differensial krestovinasi va podshipniklarning eyilishi yoki sinishi, shuningdek,
asosiy uzatma salniklari jipsligining buzilishi misol bo‘ladi. Ularning hammasi
harakatlanish chog‘ida orqa ko‘prik karterida shovqinning kuchayib ketishi bilan
namoyon bo‘ladi. Mashina o‘rnidan qo‘zg‘alayotganda, burilayotganda yoki
harakatlanayotganda taqillashlar hamda zarblarning mavjudligi kardanli uzatmalar
yoki teng burchak tezligiga ega bo‘lgan sharnirlardagi nosozliklardan darak beradi.
Bu nosozliklar krestovina o‘qlari va sharnir kosachalarining ko‘p eyilishidan
yuzaga keladi, Kardan valining muvozanati buzilsa, transmissiyada kuchli titrash
75
va shovqinlar hosil bo‘ladi. Yarim o‘qlardagi asosiy nosozliklar esa ularning
shlitsalari eyilishidandir.
Transmissiya
agregatlarini
diagnostikalash.
Diagnostikalash
agregatlarning texnik holati xaqida hamda zarur rostlash ishlarini
bajargandan so‘ng ularni yana ishlatish mumkinligi to‘g‘risida hulosa
chiqarishga
imkon
beradi.
Transmissiya
agregatlarini
mashina
harakatlanganda,
shuningdek,
maxsus
jihozda
tekshirish
mumkin.
Diagnostikalash
jihozining
konstruksiyasiga
qarab,
ilashma
to‘liq
qo‘shilmasligi, uzatmalar qutisi, kardanli uzatma va orqa ko‘prik shovqin
bilan ishlashi, tishli ilashmalarni esa eyilganlik darajasi aniqlanishi mumkin.
Transmissiyani diagnostika qilishning oddiy usuli 7.1 rasmda ketirilgan K-428
asbobi yordamida etaklovchi ko‘prik, kardan vali va uzatmalar qutisidagi aylana
lyuftlar yig‘indisi hisoblanadi. Asbob qamrovchi skobali dinamometrik qurilmadan
(2) va uni tashkil etuvchi qo‘zg‘aluvchan (4) hamda qo‘zg‘almas (3) jag‘lardan
iborat. Qamrovchi skoba tekshirilayotgan yarim o‘qqa yoki kardan valiga
kiydiriladi, so‘ng qo‘zg‘aluvchan jag‘ni chervyak yordamida surib agregat detaliga
mahkamlanadi. Lyuftni aniqlash uchun dasta (1) kuch bilan buraladi va prujinali
tovush daraklagich ovoz chiqargach, o‘lchagich strelkasi tomonidan lyuft qayd
qilinadi. O‘lchagich shkalasini ixtiyoriy burchakka burish mumkin. Shuning
uchun, o‘lchash ishlarini bajarishdan avval, tekshirilayotgan agregatga o‘rnatilgan
asbob strelkasi nolga keltirilishi zarur.
Transmissiya agregatlariga TXK. Transmissiya agregatlariga xizmat
ko‘rsatish navbatdagi KXK, 1-TXK, 2-TXK jarayonida amalga oshiriladi.
KXK da transmissiya agregatlari, mashinani o‘rnidan jildirib va
harakatlanish vaqtida uzatmalarni almashlab ulab tekshiriladi. Etaklovchi
ko‘prikning holati va jipsligi nazorat qilinadi.
1-TXK da KXK dagi ishlarga qo‘shimcha ravishda ilashish muftasi
tepkisining erkin yurish yo‘li tekshriladi va zarur bo‘lsa, rostlanadi, yuritma
detallari plastik materiallar bilan moylanadi.
76
7.1-rasm. Transmissiyadagi aylana lyuftini aniqlaydigan K-428 asbobi.
Uzatmalar qutisi, kardanli uzatma, taqsimlash qutisi, orqa ko‘prik
karterining
mahkamlanishi,
zichlagichlarning
holati
tekshiriladi,
agregatlardagi moy sathlari me’yoriga keltiriladi. 2-TXK da transmissiya
agregatlari bo‘yicha KXK va 1-TXK dagi barcha ishlar bajariladi, moylash
xaritasiga mos ravishda agregatlardagi moylar almashtiriladi. Agar
agregatlarda nosozliklar aniqlansa, ularni ishchi holatiga keltirish uchun
ta’mirlanadi.
Qo‘shimcha ravishda, har bir transmissiya agregatlari bo‘yicha
bajariladigan ishlarni alohida-alohida ko‘rib chiqamiz.
|
